(Nie)oczywiste fakty o zakażeniu rotawirusowym u dzieci i dorosłych

Rotawirusy to nie tylko problem pediatryczny – zakażenia mogą dotyczyć także dorosłych, zwłaszcza osób starszych i z obniżoną odpornością. Coraz więcej danych wskazuje, że infekcja u dzieci może wiązać się z ryzykiem cukrzycy typu 1, a skuteczność szczepień zależy m.in. od ich stanu odżywienia.

Dlaczego rotawirusy powodują biegunkę?

Patogeneza biegunki rotawirusowej wynika z dwóch głównych mechanizmów [1]:

• Uszkodzenia enterocytów – wirus wnika do komórek nabłonka jelita cienkiego, namnaża się w nich i prowadzi do ich destrukcji. Skutkiem jest zaburzone wchłanianie składników odżywczych i wody.
• Działania białka NSP4 – wirusowa enterotoksyna zakłóca integralność błon komórkowych i gospodarkę elektrolitową (wapnia, sodu, chlorków), wywołując biegunkę o charakterze sekrecyjnym.

Czy dorośli są narażeni na zakażenia rotawirusami?

Infekcje rotawirusowe mogą występować również u młodzieży i dorosłych, zwykle mając łagodniejszy lub bezobjawowy przebieg. Jednak w określonych sytuacjach klinicznych zakażenie może stanowić istotne zagrożenie [1].

Największe ryzyko dotyczy:

• osób z obniżoną odpornością – u pacjentów z HIV lub po przeszczepieniach komórek macierzystych bądź narządów infekcja może przebiegać ciężej i utrzymywać się dłużej [1];
• osób starszych – u seniorów rotawirus może wywołać objawy odwodnienia wymagające hospitalizacji; ogniska zakażeń odnotowano m.in. w placówkach opiekuńczych. Analiza danych z Czech z lat 2018–2023 potwierdziła, że w grupie 65–74 lata częstość hospitalizacji z powodu zakażeń rotawirusowych była najwyższa [1];
• opiekunów dzieci i personelu medycznego – transmisja wirusa z dzieci na dorosłych występuje często w środowisku domowym i zawodowym, szczególnie w żłobkach, przedszkolach oraz na oddziałach pediatrycznych [1].

Czy szczepienie dzieci przeciwko rotawirusom chroni też dorosłych?

Szczepienia przeciw rotawirusom u dzieci przynoszą również korzyści populacyjne, chroniąc osoby nieszczepione – w tym dorosłych – dzięki zjawisku odporności zbiorowiskowej [3]. Ograniczenie transmisji wirusa w populacji przekłada się na mniejszą liczbę przypadków ciężkiej biegunki i hospitalizacji także wśród dorosłych [1].

W Stanach Zjednoczonych po wprowadzeniu powszechnych szczepień u dzieci odnotowano spadek częstości zakażeń rotawirusowych u dorosłych o blisko 50% w szczycie sezonu [3]. Podobny efekt zaobserwowano w Argentynie – po wdrożeniu programu szczepień zmniejszył się odsetek dodatnich wyników testów na obecność rotawirusów we wszystkich grupach wiekowych i regionach kraju [4].

Szczepienie przeciwko rotawirusom a ryzyko cukrzycy typu 1

Coraz więcej danych wskazuje, że rotawirus może mieć udział w patogenezie cukrzycy typu 1 (DM1), m.in. poprzez indukcję apoptozy komórek β trzustki i zaburzenia gospodarki glukozowej. Wprowadzenie ogólnokrajowych programów szczepień wiązało się ze spadkiem częstości nowych rozpoznań DM1 u małych dzieci. Analiza danych 7 z 8 krajów (m.in. Australii, Finlandii, Irlandii, Izraela i Meksyku) wykazała, że po rozpoczęciu programu szczepień przeciwko rotawirusom częstość występowania DM1 w grupie <5 lat uległa wyraźnemu obniżeniu – o ok. 20% w długoterminowych analizach epidemiologicznych [2].

Skuteczność szczepienia przeciw rotawirusom u dzieci z niedożywieniem

Stan odżywienia dziecka ma istotny wpływ na odpowiedź immunologiczną po szczepieniu. Niedożywienie osłabia mechanizmy odpornościowe, co może prowadzić do niższej immunogenności szczepionki i zwiększonej podatności na zakażenia [5].

Szczepionka przeciw rotawirusom, jako preparat żywy i podawany doustnie, wykazuje szczególną wrażliwość na stan odżywienia. Badania wskazują, że u dzieci niedożywionych wskaźniki serokonwersji po szczepieniu są istotnie niższe niż u dzieci dobrze odżywionych [5].

Rola interwencji żywieniowych

Poprawa stanu odżywienia i suplementacja cynku może zwiększać immunogenność szczepionek przeciwko rotawirusom u dzieci niedożywionych. Największe korzyści obserwuje się u niemowląt poniżej 12. miesiąca życia [5].

Znaczenie probiotyków w biegunce rotawirusowej

Probiotyki stosowane wraz z doustnym nawadnianiem pomagają zredukować nasilenie objawów u dzieci z ostrym zapaleniem żołądka i jelit. Skracają również długość pobytu w szpitalu i poprawiają funkcje immunologiczne [6]. Wśród nich wymienia się:

• Lactobacillus rhamnosus GG (LGG).
• Saccharomyces boulardii.

Rekomendacje ESPGHAN/ESPID z 2014 r. stanowią silne poparcie dla włączenia L. rhamnosus LGG i S. boulardii jako terapii uzupełniającej nawadnianie w leczeniu ostrej biegunki u dzieci. Te szczepy zostały wybrane ze względu na udokumentowane skrócenie czasu trwania biegunki, zwłaszcza w przypadku zakażeń rotawirusami [2,6].

Test na rotawirusa

Rotawirusy są wykrywane głównie w stolcu. Do ich wykrycia wykorzystuje się [6]:

• Szybie testy antygenowe – jest często polecany do rutynowego użytku, jednak fałszywie pozytywne wyniki testów antygenowych są stosunkowo częste u niedawno zaszczepionych dzieci.
• RT-PCR – jest najbardziej czułą metodą i standardem referencyjnym, jednak jest droższy i wymaga specjalistycznego sprzętu, co ogranicza jego powszechne zastosowanie kliniczne. RT-PCR może wykryć RNA wirusa przez 4 do 57 dni, podczas gdy testy antygenowe wykrywają wiriony przez około 7 dni po wystąpieniu objawów.

Piśmiennictwo:

1. Špačková M, Liptáková M, Košťálová J, Fabiánová K, Kynčl J, Chlíbek R. How the epidemiology of rotavirus infections is changing with vaccination in the Czech Republic. Epidemiol Mikrobiol Imunol. 2025;74(2):87-96. doi:10.61568/emi/11-6492/20250428/140414
2. Rogers MAM. Decline in Type 1 Diabetes in Young Children After Rotavirus Vaccination: Data From 8 Countries. AJPM Focus. 2025;4(6):100409. Published 2025 Aug 6. doi:10.1016/j.focus.2025.100409
3. Anderson EJ, Shippee DB, Weinrobe MH, et al. Indirect protection of adults from rotavirus by pediatric rotavirus vaccination. Clin Infect Dis. 2013;56(6):755-760. doi:10.1093/cid/cis1010
4. Degiuseppe JI. Comprehensive assessment of the impact of universal rotavirus vaccination program on the burden of diarrheal disease in children after 10 years of implementation in Argentina. Vaccine. 2025;63:127681. doi:10.1016/j.vaccine.2025.127681
5. Ngoie Mwamba G, Kabamba Nzaji M, Luboya Numbi O, Ali Mapatano M, Lusamba Dikassa PS. Micronutrient and protein-energy supplementation enhance vaccine responses in undernourished children: Evidence from a systematic review. F1000Res. 2025;14:507. Published 2025 Sep 11. doi:10.12688/f1000research.164227.4
6. Pawłuszkiewicz K, Kucharczyk E, Korgiel M, et al. Advances in the Diagnosis and Treatment of Rotavirus Infections: Narrative Review. Int J Mol Sci. 2025;26(18):9175. Published 2025 Sep 19. doi:10.3390/ijms26189175