Zaloguj się
16.09.2025 | 5 min czytania
Owsica to jedno z najczęstszych zakażeń pasożytniczych u dzieci – ale problem ten dotyczy także dorosłych. Choć bywa bagatelizowana, w aptece wymaga czujności, właściwego rozpoznania i jasnych zaleceń dotyczących leczenia oraz higieny. W artykule znajdziesz praktyczne informacje przydatne w codziennej pracy w aptece!
Owsica (enterobioza, dawniej oksyuriaza) to pasożytnicza choroba przewodu pokarmowego wywoływana przez owsika ludzkiego (Enterobius vermicularis, wcześniej znanego jako Oxyuris vermicularis) [1,2,10].
Jedynym żywicielem i rezerwuarem pasożyta jest człowiek. Zakażenie szerzy się głównie drogą fekalno-oralną i zaliczane jest do tzw. chorób „brudnych rąk” [1,2].
Owsica występuje na całym świecie i należy do najczęstszych chorób pasożytniczych w krajach uprzemysłowionych, niezależnie od statusu społeczno-ekonomicznego [2,3]. W Polsce notuje się ją u ok. 10% dzieci w wieku 5–14 lat [1].
Do czynników ryzyka rozwoju owsicy należą [2]:
Zakażenie owsikiem ludzkim następuje drogą fekalno-oralną – najczęściej poprzez połknięcie jaj inwazyjnych przeniesionych na rękach (np. pod paznokciami). Źródłem zakażenia jest osoba chora, jednak do transmisji może dojść również pośrednio – poprzez kontakt z jajami obecnymi w otoczeniu [1,2].
Jaja pasożyta mogą znajdować się na skażonych przedmiotach codziennego użytku, takich jak pościel, bielizna, ubrania, ręczniki, zabawki, deska sedesowa czy żywność [1,2].
Nie wyklucza się również drogi inhalacyjnej – jaja mogą być wdychane z powietrzem, a następnie połknięte [2,3,10].
W dwunastnicy z połkniętych jaj uwalniają się larwy, które następnie migrują do jelita grubego – głównie do kątnicy i okrężnicy wstępującej – gdzie dojrzewają do postaci dorosłych [2]. Zapłodnione samice nocą przemieszczają się w okolice odbytu i składają jaja – nawet do 17 tysięcy dziennie [3].
Jaja dojrzewają w ciągu kilku godzin i mogą przetrwać w środowisku do 20 dni [1]. W chłodnym i wilgotnym otoczeniu zachowują inwazyjność przez 2–3 tygodnie, natomiast w suchym i ciepłym – tracą ją już po 1–2 dniach [3]. Pokryte są lepką substancją, co ułatwia ich przywieranie do skóry i przedmiotów [4].
Gdzie lokalizują się dojrzałe owsiki?
Według danych sekcyjnych, najwięcej dorosłych pasożytów stwierdza się w [6]:
Po jakim czasie od zakażenia pojawiają się jaja?
Okres od połknięcia jaj do pojawienia się nowych jaj w kale wynosi od 2 do 8 tygodni [2].
Poza najczęstszą drogą zakażenia – fekalno-oralną, czyli poprzez połknięcie jaj inwazyjnych – w przebiegu owsicy mogą występować również inne mechanizmy zakażenia endogennego, takie jak retroinwazja, autoinwazja i autoendoinwazja [2,3,6].
Dorosłe postacie owsika ludzkiego są widoczne gołym okiem. Osiągają długość [1,2,3]:
Pasożyty te przypominają cienkie, białe nitki i mogą być zauważone w kale lub w okolicy odbytu, zwłaszcza rano lub w nocy. Jaja owsików są niewidoczne gołym okiem [3].
Owsica często przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Jej głównym objawem jest nocny świąd odbytu i/lub krocza. Obecny może być również miejscowy stan zapalny związany z drapaniem [1,6].
Objawy zakażenia owsikiem w przypadku masywnej infestacji [1,6]:
Objawy rzadziej występujące [2,6]:
Przewlekłe zakażenia pasożytami jelitowymi, w tym owsikami, mogą wpływać niekorzystnie na rozwój dziecka – prowadząc do opóźnienia wzrostu oraz zaburzeń rozwoju psychomotorycznego [6].
Podstawową metodą diagnostyczną owsicy jest test taśmy celofanowej, polegający na przyklejeniu przezroczystej taśmy samoprzylepnej do skóry okolicy odbytu – najlepiej rano, przed wypróżnieniem i umyciem się. Dla zwiększenia czułości zaleca się wykonanie testu trzykrotnie w odstępach kilkudniowych [2]. Wykonuje się również wymaz z okolicy odbytu.
Badanie kału nie jest zalecane, ponieważ jaja owsików nie są wydalane z kałem, co skutkuje niską czułością tej metody [1,2].
Owsicę należy różnicować z innymi przyczynami świądu odbytu, m.in. infekcjami grzybiczymi, dermatozami, a także chorobami proktologicznymi [1].
W leczeniu owsicy stosuje się doustne leki przeciwpasożytnicze [1].
W Polsce dostępne są trzy substancje czynne o potwierdzonej skuteczności: pyrantel (dostępny bez recepty) oraz albendazol i mebendazol (leki na receptę) [7].
Wydając leki przeciwpasożytnicze, warto poinformować pacjenta, że:
Dieta podczas stosowania leków przeciwpasożytniczych
Większość leków przeciwpasożytniczych stosowanych w leczeniu owsicy charakteryzuje się niskim wchłanianiem z przewodu pokarmowego. Ich biodostępność może wzrosnąć, jeśli są przyjmowane z tłustym posiłkiem [8].
Wg ChPL leków zarejestrowanych do leczenia owsicy, nie ma konieczności stosowania specjalnej diety ani podawania tych leków na czczo [7]. W literaturze fachowej pojawiają się jednak sugestie, aby w trakcie leczenia ograniczyć spożycie węglowodanów i zwiększyć udział błonnika oraz białka w diecie [1].
W celu ograniczenia ryzyka reinwazji i zwiększenia skuteczności leczenia farmakologicznego, zaleca się codzienne stosowanie zasad higienicznych [1,2]:
Nieleczona owsica może prowadzić do powikłań, choć występują one rzadko i zwykle dotyczą przypadków przewlekłego lub masywnego zakażenia [1,10].
Do najczęstszych powikłań należą nadkażenia bakteryjne okolicy odbytu. Rzadziej obserwuje się zapalenie wyrostka robaczkowego, które może być skutkiem mechanicznego zatkania jego światła przez pasożyty lub wywołanego przez nie stanu zapalnego [10].
Farmaceuta powinien rozważyć skierowanie pacjenta do lekarza w następujących sytuacjach [9]:
Piśmiennictwo:
Praktyka apteczna
Wątroba w rękach farmaceutyCoraz więcej pacjentów, zgłaszających się do apteki po poradę, zmaga się...
Praktyka apteczna
Męty ciała szklistego - czym są, skąd się biorą i co doradzić pacjentowi?Męty ciała szklistego (a poprawniej zmętnienie ciała szklistego lub myodesopsia)...
Praktyka apteczna
5 faktów, na temat zdrowia jamy ustnejZ okazji Światowego Dnia Zdrowia Jamy Ustnej przedstawiamy 5 nieoczywistych...
Praktyka apteczna
Ból i gorączka u dzieci - o czym powinien pamiętać farmaceuta?Jakie są przyczyny bólu i gorączki u dzieci? Jak leczyć te dolegliwości?...
REKLAMA
Materiały i treści opublikowane na stronie, jak również jej projekt graficzny jako całość, podlega ochronie prawnej, w tym na mocy przepisów prawa autorskiego, prawa własności przemysłowej oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zabronione jest powielanie lub wykorzystywanie w inny sposób jakichkolwiek materiałów i treści w całości jak i w części bez pisemnej zgody administratora strony wskazanego w nocie prawnej. Zamieszczanie linków do strony lub do treści w niej zawartych jest dopuszczalne tylko do celów prywatnych, niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
