Zaloguj się
25.01.2024 | 10 min czytania
Antykoncepcja stanowi podstawowy element kontroli urodzin. Dużym przełomem w tym obszarze było wprowadzenie pod koniec XIX wieku antykoncepcji hormonalnej.[1] Nadal jednak, pomimo dostępności skutecznych metod antykoncepcji, liczba nieplanowanych ciąż wciąż jest wysoka - w skali świata to ok. 121 milionów rocznie.[2]. Artykuł przedstawia najważniejsze informacje dotyczące metod antykoncepcji postkoitalnej, które mogą zostać użyte w celu zapobieżenia ciąży w pierwszych kilku dniach po stosunku.
W Europie 17 do nawet 50% ciąż jest nieplanowanych. Z tego 60% kobiet deklaruje, że stosowały antykoncepcję bądź inne szeroko pojmowane metody planowania rodziny w momencie zapłodnienia. Najczęściej w nieplanowaną ciążę zachodzą nastolatki, kobiety mające przeciwwskazania medyczne do niektórych form antykoncepcji oraz kobiety wchodzące w okres okołomenopauzalny.[3]
W odpowiedzi na ten problem powstała tzw. tabletka „dzień po”. EC (emergency contraception) -antkoncepcja postkoitalna, to metoda antykoncepcji, która może zostać użyta w celu zapobieżenia ciąży w pierwszych kilku dniach po stosunku. Jest przeznaczona do stosowania w sytuacjach wyjątkowych (awaryjnych) takich jak np.: stosunek płciowy bez zabezpieczenia (UPSI – unprotected sexual intercourse), nieskuteczność antykoncepcji lub jej niewłaściwe użycie (np. pominięcie tabletki lub pęknięta prezerwatywa), gwałt lub wymuszony stosunek.
Jedną z pierwszych metod antykoncepcji postkoitalnej była wprowadzona w 1974 roku Metoda Yuzpe. Polegała ona na dwukrotnym podaniu dużej dawki estrogenu i progestagenu co powodowało utrudnienie zetknięcia się komórki jajowej z plemnikiem i zasadnicze zmiany w błonie śluzowej macicy uniemożliwiające zagnieżdżenie się zarodka.[4]
Metoda ta została obecnie wyeliminowana przez skuteczniejsze i obciążone mniejszymi efektami ubocznymi metody jednodawkowe. Obecnie w Polsce do antykoncepcji w przypadkach nagłych zarejestrowane są dwie substancje: lewonorgestrel i octan uliprystalu.
Lewonorgestrel to lewoskrętny stereoizomer norgestrelu wykazujący działanie podobne do progesteronu, ale bardziej wybiórcze.[5] Działa głównie poprzez zapobieganie owulacji i zapłodnieniu, o ile stosunek płciowy miał miejsce w okresie przedowulacyjnym, kiedy prawdopodobieństwo zapłodnienia jest największe. Nie jest skuteczny, jeśli proces implantacji już się rozpoczął.
Pojedyncza dawka 1500 mikrogramów lewonorgestrelu przyjęta w ciągu 72 godzin od niezabezpieczonego stosunku zapobiega ciąży w 84%.[6]
Octan uliprystalu jest doustnym, syntetycznym, selektywnym modulatorem receptora progesteronowego o wysokim powinowactwie wiązania do tego receptora u ludzi. Działa poprzez hamowanie lub opóźnianie owulacji. Dane farmakodynamiczne pokazują, że zażyty nawet bezpośrednio przed spodziewaną owulacją jest w stanie opóźnić pękanie pęcherzyków u części kobiet.
Wyniki badań klinicznych wskazują, że skuteczność octanu uliprystalu jest równoważna ze skutecznością lewonorgestrelu u kobiet, które przyjęły produkt w czasie od 0 do 72 godzin po stosunku płciowym bez zabezpieczenia. Po zestawieniu danych z badań klinicznych za pomocą meta-analizy, ryzyko zajścia w ciążę po zażyciu octanu uliprystalu uległo znacznemu zmniejszeniu w porównaniu do lewonorgestrelu (p=0,046).
Badania kliniczne potwierdzają także skuteczność octanu uliprystalu zażytego do 120 godzin po stosunku płciowym bez zabezpieczenia. U kobiet, które zastosowały antykoncepcję w przypadkach nagłych i zażyły octan uliprystalu w czasie od 48 do 120 godzin po stosunku płciowym bez zabezpieczenia częstość ciąży wyniosła 2,1%.[7]
Skuteczność obu substancji może być zmniejszona u kobiet z wysoką masą ciała.[6,7]
Jeżeli chodzi o bezpieczeństwo, świadczy o nim między innymi zakres przeciwwskazań do stosowania obu leków. Obejmuje on jedynie nadwrażliwość na substancję czynną lub jakąkolwiek substancję pomocniczą. Do najczęściej zgłaszanych reakcji niepożądanych po zastosowaniu antykoncepcji postkoitalnej należą: bóle głowy, nudności, bóle brzucha i bolesne miesiączkowanie. Nie zgłoszono ciężkich działań niepożądanych po przyjęciu nawet dużych dawek żadnej z wymienionych substancji. Przedawkowanie może spowodować nudności oraz krwawienie z macicy.[6,7]
Przyjęcie tabletki „dzień po” nie stanowi przeciwwskazania do kontynuacji stałej antykoncepcji hormonalnej, jednak produkt ten może zmniejszyć jej działanie antykoncepcyjne. Dlatego po zastosowaniu antykoncepcji w przypadkach nagłych zaleca się stosowanie miejscowej metody barierowej (np. prezerwatywa, krążek dopochwowy, środki plemnikobójcze, kapturek naszyjkowy) do momentu wystąpienia następnego krwawienia miesiączkowego.[5,6]
Zarówno lewonorgestrelu jak i octanu uliprystalu nie należy podawać kobietom w ciąży. Pamiętajmy jednak, że nie powodują one przerwania istniejącej ciąży. Dane epidemiologiczne nie wskazują na występowanie jakichkolwiek działań niepożądanych dotyczących płodu. W badaniach na zwierzętach nie stwierdzono wpływu teratogennego.[6,7]
Lewonorgestrel i octan uliprystalu przenikają do mleka matki karmiącej. Nie badano ich wpływu na noworodki/niemowlęta. Nie można jednak wykluczyć potencjalnego zagrożenia dla dziecka karmionego piersią. W przypadku lewonorgestrelu zalecane jest więc przyjęcie tabletki bezpośrednio po karmieniu i unikanie karmienia piersią co najmniej przez 8 godzin, natomiast w przypadku octanu uliprystalu karmienie piersią nie jest zalecane przez jeden tydzień po przyjęciu leku. W tym czasie zaleca się odsysanie i odrzucanie mleka w celu stymulacji laktacji.[6,7]
Lewonorgestrel i octan uliprystalu zwiększają możliwość wystąpienia zaburzeń cyklu miesiączkowego, co w niektórych przypadkach może powodować zmiany okresu płodności. Brak jest danych dotyczących długotrwałego wpływu na płodność. Po zastosowaniu produktu należy spodziewać się szybkiego powrotu płodności.[6,7]
Przyjęcie pigułki „dzień po” powinno nastąpić jak najszybciej po odbyciu niezabezpieczonego stosunku. Maksymalny czas wynosi 72 godziny w przypadku lewonorgestrelu i 120 godzin w przypadku octanu uliprystalu. Tabletkę można przyjąć niezależnie od posiłku w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego (pod warunkiem, że miesiączka nie jest opóźniona). Jeżeli w ciągu trzech godzin od przyjęcia leku wystąpią wymioty, należy natychmiast przyjąć jeszcze jedną tabletkę.
Antykoncepcja w przypadkach nagłych jest metodą do stosowania sporadycznego i nie powinna zastępować innych, regularnych metod antykoncepcji. Nie zbadano bezpieczeństwa stosowania i skuteczności produktów po podaniu wielokrotnym w tym samym cyklu miesiączkowym, dlatego też nie zaleca się wielokrotnego stosowania w tym samym cyklu miesiączkowym. Nie zaleca się także jednoczesnego stosowania produktów zawierających octan uliprystalu i lewonorgestrel.[6,7]
Praktyka apteczna
Magnez w diecie dzieci - dlaczego farmaceuta pełni tak ważną, edukacyjną rolę?Dzieci mierzą się z wieloma wyzwaniami - od obowiązków edukacyjnych, przez...
Praktyka apteczna
Jakie badania diagnostyczne mogą być wykonywane przez farmaceutę w aptece?Wprowadzenie możliwości wykonywania wybranych badań diagnostycznych przez...
Praktyka apteczna
Asortyment apteki – dozwolone i niedozwolone produktyApteki już dawno nie są placówkami, które koncentrują się jedynie na sprzedaży...
Praktyka apteczna
Czy suplementacja kolagenu wpływa na kondycję skóry?Kolagen jest najbardziej powszechnym białkiem ludzkiego organizmu, znajdującym...
REKLAMA
Materiały i treści opublikowane na stronie, jak również jej projekt graficzny jako całość, podlega ochronie prawnej, w tym na mocy przepisów prawa autorskiego, prawa własności przemysłowej oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zabronione jest powielanie lub wykorzystywanie w inny sposób jakichkolwiek materiałów i treści w całości jak i w części bez pisemnej zgody administratora strony wskazanego w nocie prawnej. Zamieszczanie linków do strony lub do treści w niej zawartych jest dopuszczalne tylko do celów prywatnych, niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
