Zaloguj się
25.01.2024 | 10 min czytania
Antykoncepcja stanowi podstawowy element kontroli urodzin. Dużym przełomem w tym obszarze było wprowadzenie pod koniec XIX wieku antykoncepcji hormonalnej.[1] Nadal jednak, pomimo dostępności skutecznych metod antykoncepcji, liczba nieplanowanych ciąż wciąż jest wysoka - w skali świata to ok. 121 milionów rocznie.[2]. Artykuł przedstawia najważniejsze informacje dotyczące metod antykoncepcji postkoitalnej, które mogą zostać użyte w celu zapobieżenia ciąży w pierwszych kilku dniach po stosunku.
W Europie 17 do nawet 50% ciąż jest nieplanowanych. Z tego 60% kobiet deklaruje, że stosowały antykoncepcję bądź inne szeroko pojmowane metody planowania rodziny w momencie zapłodnienia. Najczęściej w nieplanowaną ciążę zachodzą nastolatki, kobiety mające przeciwwskazania medyczne do niektórych form antykoncepcji oraz kobiety wchodzące w okres okołomenopauzalny.[3]
W odpowiedzi na ten problem powstała tzw. tabletka „dzień po”. EC (emergency contraception) -antkoncepcja postkoitalna, to metoda antykoncepcji, która może zostać użyta w celu zapobieżenia ciąży w pierwszych kilku dniach po stosunku. Jest przeznaczona do stosowania w sytuacjach wyjątkowych (awaryjnych) takich jak np.: stosunek płciowy bez zabezpieczenia (UPSI – unprotected sexual intercourse), nieskuteczność antykoncepcji lub jej niewłaściwe użycie (np. pominięcie tabletki lub pęknięta prezerwatywa), gwałt lub wymuszony stosunek.
Jedną z pierwszych metod antykoncepcji postkoitalnej była wprowadzona w 1974 roku Metoda Yuzpe. Polegała ona na dwukrotnym podaniu dużej dawki estrogenu i progestagenu co powodowało utrudnienie zetknięcia się komórki jajowej z plemnikiem i zasadnicze zmiany w błonie śluzowej macicy uniemożliwiające zagnieżdżenie się zarodka.[4]
Metoda ta została obecnie wyeliminowana przez skuteczniejsze i obciążone mniejszymi efektami ubocznymi metody jednodawkowe. Obecnie w Polsce do antykoncepcji w przypadkach nagłych zarejestrowane są dwie substancje: lewonorgestrel i octan uliprystalu.
Lewonorgestrel to lewoskrętny stereoizomer norgestrelu wykazujący działanie podobne do progesteronu, ale bardziej wybiórcze.[5] Działa głównie poprzez zapobieganie owulacji i zapłodnieniu, o ile stosunek płciowy miał miejsce w okresie przedowulacyjnym, kiedy prawdopodobieństwo zapłodnienia jest największe. Nie jest skuteczny, jeśli proces implantacji już się rozpoczął.
Pojedyncza dawka 1500 mikrogramów lewonorgestrelu przyjęta w ciągu 72 godzin od niezabezpieczonego stosunku zapobiega ciąży w 84%.[6]
Octan uliprystalu jest doustnym, syntetycznym, selektywnym modulatorem receptora progesteronowego o wysokim powinowactwie wiązania do tego receptora u ludzi. Działa poprzez hamowanie lub opóźnianie owulacji. Dane farmakodynamiczne pokazują, że zażyty nawet bezpośrednio przed spodziewaną owulacją jest w stanie opóźnić pękanie pęcherzyków u części kobiet.
Wyniki badań klinicznych wskazują, że skuteczność octanu uliprystalu jest równoważna ze skutecznością lewonorgestrelu u kobiet, które przyjęły produkt w czasie od 0 do 72 godzin po stosunku płciowym bez zabezpieczenia. Po zestawieniu danych z badań klinicznych za pomocą meta-analizy, ryzyko zajścia w ciążę po zażyciu octanu uliprystalu uległo znacznemu zmniejszeniu w porównaniu do lewonorgestrelu (p=0,046).
Badania kliniczne potwierdzają także skuteczność octanu uliprystalu zażytego do 120 godzin po stosunku płciowym bez zabezpieczenia. U kobiet, które zastosowały antykoncepcję w przypadkach nagłych i zażyły octan uliprystalu w czasie od 48 do 120 godzin po stosunku płciowym bez zabezpieczenia częstość ciąży wyniosła 2,1%.[7]
Skuteczność obu substancji może być zmniejszona u kobiet z wysoką masą ciała.[6,7]
Jeżeli chodzi o bezpieczeństwo, świadczy o nim między innymi zakres przeciwwskazań do stosowania obu leków. Obejmuje on jedynie nadwrażliwość na substancję czynną lub jakąkolwiek substancję pomocniczą. Do najczęściej zgłaszanych reakcji niepożądanych po zastosowaniu antykoncepcji postkoitalnej należą: bóle głowy, nudności, bóle brzucha i bolesne miesiączkowanie. Nie zgłoszono ciężkich działań niepożądanych po przyjęciu nawet dużych dawek żadnej z wymienionych substancji. Przedawkowanie może spowodować nudności oraz krwawienie z macicy.[6,7]
Przyjęcie tabletki „dzień po” nie stanowi przeciwwskazania do kontynuacji stałej antykoncepcji hormonalnej, jednak produkt ten może zmniejszyć jej działanie antykoncepcyjne. Dlatego po zastosowaniu antykoncepcji w przypadkach nagłych zaleca się stosowanie miejscowej metody barierowej (np. prezerwatywa, krążek dopochwowy, środki plemnikobójcze, kapturek naszyjkowy) do momentu wystąpienia następnego krwawienia miesiączkowego.[5,6]
Zarówno lewonorgestrelu jak i octanu uliprystalu nie należy podawać kobietom w ciąży. Pamiętajmy jednak, że nie powodują one przerwania istniejącej ciąży. Dane epidemiologiczne nie wskazują na występowanie jakichkolwiek działań niepożądanych dotyczących płodu. W badaniach na zwierzętach nie stwierdzono wpływu teratogennego.[6,7]
Lewonorgestrel i octan uliprystalu przenikają do mleka matki karmiącej. Nie badano ich wpływu na noworodki/niemowlęta. Nie można jednak wykluczyć potencjalnego zagrożenia dla dziecka karmionego piersią. W przypadku lewonorgestrelu zalecane jest więc przyjęcie tabletki bezpośrednio po karmieniu i unikanie karmienia piersią co najmniej przez 8 godzin, natomiast w przypadku octanu uliprystalu karmienie piersią nie jest zalecane przez jeden tydzień po przyjęciu leku. W tym czasie zaleca się odsysanie i odrzucanie mleka w celu stymulacji laktacji.[6,7]
Lewonorgestrel i octan uliprystalu zwiększają możliwość wystąpienia zaburzeń cyklu miesiączkowego, co w niektórych przypadkach może powodować zmiany okresu płodności. Brak jest danych dotyczących długotrwałego wpływu na płodność. Po zastosowaniu produktu należy spodziewać się szybkiego powrotu płodności.[6,7]
Przyjęcie pigułki „dzień po” powinno nastąpić jak najszybciej po odbyciu niezabezpieczonego stosunku. Maksymalny czas wynosi 72 godziny w przypadku lewonorgestrelu i 120 godzin w przypadku octanu uliprystalu. Tabletkę można przyjąć niezależnie od posiłku w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego (pod warunkiem, że miesiączka nie jest opóźniona). Jeżeli w ciągu trzech godzin od przyjęcia leku wystąpią wymioty, należy natychmiast przyjąć jeszcze jedną tabletkę.
Antykoncepcja w przypadkach nagłych jest metodą do stosowania sporadycznego i nie powinna zastępować innych, regularnych metod antykoncepcji. Nie zbadano bezpieczeństwa stosowania i skuteczności produktów po podaniu wielokrotnym w tym samym cyklu miesiączkowym, dlatego też nie zaleca się wielokrotnego stosowania w tym samym cyklu miesiączkowym. Nie zaleca się także jednoczesnego stosowania produktów zawierających octan uliprystalu i lewonorgestrel.[6,7]
Praktyka apteczna
ASA – uważna rekomendacja i edukacjaKwas acetylosalicylowy został opracowany i wprowadzony już XIX wieku jako...
Praktyka apteczna
Jakość snu a menopauza - co doradzić pacjentce?Okres okołomenopauzalny może wiązać się z wieloma przykrymi dolegliwościami,...
Praktyka apteczna
Czy metformina może wydłużać życie?Metformina, stosowana od lat 50. XX wieku, pozostaje fundamentem w leczeniu...
Materiały i treści opublikowane na stronie, jak również jej projekt graficzny jako całość, podlega ochronie prawnej, w tym na mocy przepisów prawa autorskiego, prawa własności przemysłowej oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zabronione jest powielanie lub wykorzystywanie w inny sposób jakichkolwiek materiałów i treści w całości jak i w części bez pisemnej zgody administratora strony wskazanego w nocie prawnej. Zamieszczanie linków do strony lub do treści w niej zawartych jest dopuszczalne tylko do celów prywatnych, niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
