Ząbkowanie i zaburzenia snu u dzieci – jak może pomóc farmaceuta?

Niepokój związany z ząbkowaniem czy trudności z prawidłowym snem to częste dolegliwości u dzieci. Jak farmaceuta może pomóc w przypadkach, kiedy ząbkowanie przebiega szczególnie dokuczliwie i wiąże się z dużym rozdrażnieniem, a nawet zaburzeniami snu?

Kalendarz ząbkowania

Okres pojawiania się w jamie ustnej dziecka kolejnych zębów określany jest jako ząbkowanie. Zazwyczaj ten fizjologiczny proces rozpoczyna się około 6. miesiąca życia dziecka [1]. Nie jest to jednak sztywna reguła. Kalendarz wyrzynania się zębów jest też uwarunkowany genetycznie (geny, według niektórych źródeł, są odpowiedzialne nawet w ponad 70% za przebieg wyrzynania zębów, a czynniki środowiskowe mają poboczne znaczenie) [2]. Generalnie jednak w około 31. miesiącu życia w jamie ustnej dziecka powinno być 20 zębów mlecznych [1]. Drobne odstępstwa nie powinny być powodem do niepokoju dla rodziców. Nie wolno też jednak nadmiernie lekceważyć tego tematu. Zaburzenia procesu ząbkowania mogą być bowiem pierwszym sygnałem ogólnoustrojowego procesu chorobowego lub pewnych niedoborów (np. witaminy D3) i w przypadku dużych nieprawidłowości należy ukierunkować rodzica na wizytę u lekarza.

Ząbkowanie i przykre dolegliwości

Część dzieci przechodzi okres ząbkowania bardzo łagodnie. Niestety w przypadku wielu z nich przebieg tego procesu wiąże się z dokuczliwymi objawami. Mają one charakter zarówno miejscowy, jak i ogólny. Wśród objawów tych wymienia się, m.in.: podwyższoną ciepłotę ciała, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (zarówno biegunki, jak i zaparcia), choroby górnych dróg oddechowych, infekcje uszu, a także zmiany skórne. Występujący w czasie ząbkowania świąd dziąseł i ból prowokują dziecko do wkładania do ust palców lub rozmaitych przedmiotów. To z kolei stymuluje czynność wydzielniczą gruczołów ślinowych i znacznie zwiększa ilość wydzielanej śliny. Rodzice mogą odnotować także spadek apetytu i masy ciała dziecka. Badania wskazują też, że bardzo często procesowi pierwszego ząbkowania towarzyszą niepokój dziecka (46%) oraz zaburzenia snu (43%), będące przede wszystkim skutkami dolegliwości bólowych [3].  

Zaburzenia snu

Ząbkowanie to nie jedyna przyczyna zaburzeń snu. Różnego rodzaju problemy ze snem dotyczą nawet ponad 50% dzieci w różnym wieku [4]. Do najczęstszych typów skarg związanych ze snem zgłaszanych przez ich rodziców, należą trudności w zasypianiu i częste przebudzenia. Warto też wspomnieć o parasomniach. Możemy tu wymienić:

• mówienie przez sen;
• koszmary senne;
• wybudzenia z dezorientacją;
• lęki nocne [5].

Jeśli trudnościom z prawidłowym snem towarzyszą objawy ze strony układu oddechowego, takie jak chrapanie, przerwy w oddychaniu i oddychanie przez usta, rodzic powinien skontaktować się z lekarzem w celu dokładniejszej diagnostyki (np. pod kątem przerośniętych migdałów).

Skutki zaburzeń snu

Skutkiem zaburzeń snu może być nie tylko nadmierna senność w ciągu dnia, ale również:

• drażliwość i nerwowość;
• nadruchliwość;
• zaburzenia funkcji poznawczych (spadek koncentracji, pogorszenie osiągnięć szkolnych);
• pojawienie się rozmaitych dolegliwości somatycznych (np. bóle brzucha).

W efekcie problemy ze snem mają szeroki wpływ na funkcjonowanie dziecka, a w ostatnich dwóch dekadach istotnie wzrosła liczba badań podkreślających ich znaczenie dla wzrostu, rozwoju neurobehawioralnego i procesu uczenia się [5].

Ząbkowanie i zaburzenia snu – błędy popełniane przez rodziców

Rodzice, chcąc zaradzić opisanym dolegliwościom, stosują wiele metod, zarówno farmakologicznych, jak i niefarmakologicznych. Niestety, niektóre z nich nie są dla dziecka bezpiecznym rozwiązaniem. W przypadku ząbkowania bywają stosowane naszyjniki z bursztynu, zamrożone przedmioty, a nawet niektóre przyprawy. Takie działania wiążą się z rozmaitymi skutkami ubocznymi (np. podrażnieniem czy ryzykiem mechanicznego uszkodzenia śluzówki). Odrębną kwestię stanowi zagadnienie nieprawidłowego stosowania żeli na ząbkowanie. W następstwie ich nadmiernego użycia może wystąpić m.in. osłabienie czucia w okolicy gardłowej z towarzyszącym wpływem na czynność połykania. Z kolei w przypadku trudności ze snem do częstych błędów popełnianych przez rodziców zalicza się sięganie po preparaty niedostosowane do wieku dziecka. Tymczasem warto podkreślić, że dziecko nie jest małym dorosłym, a odmiennie przebiegające procesy biologiczne wpływają na losy leków, ich skuteczność, a przede wszystkim bezpieczeństwo.

Co może doradzić farmaceuta?

Duże znaczenie ma edukacja rodzica w zakresie prawidłowego stosowania leków oraz metod niefarmakologicznych. W przypadku stanów niepokoju (np. towarzyszących ząbkowaniu), trudności w zasypianiu, zaburzeń snu można wspomagająco polecić kompleksowy lek – syrop Sedalia^®. Charakteryzuje się on:

• dobrze akceptowaną przez dzieci postacią farmaceutyczną;
• wygodnym, niezależnym od masy ciała dziecka, dawkowaniem;
• brakiem wpływu na koncentrację u dziecka;
• brakiem znanych działań niepożądanych;
• brakiem interakcji z przyjmowanymi przez dziecko lekami.

Syrop Sedalia^® można stosować już dzieci w wieku powyżej 1. roku życia oraz u młodzieży [6].

Piśmiennictwo:
1. Krawczyński M. Ząbkowanie – fizjologia czy istotny problem pediatryczny wymagający interwencji terapeutycznej? Pediatr Pol. 2011, 86(3): 2, 23-227.
2. Boguszewska-Gutenbaum H, Janicha J. Wyrzynanie zębów mlecznych – wybrane zagadnienia praktyczne. Dostęp on-line 13.06.24 r.: https://podyplomie.pl/pediatria/26487,wyrzynanie-zebow-mlecznych-wybrane-zagadnienia-praktyczne.
3. Boguszewska-Gutenbaum H, Janicha J, Sobiech P, Olczak-Kowalczyk D.  Symptomy ogólne i miejscowe związane z wyrzynaniem zębów mlecznych. Nowa Stomatologia. 2014, 3: 127-130.
4. Krysiak-Rogala K. Zasady postępowania w zaburzeniach snu u dzieci i młodzieży. Standardy Medyczne/Pediatria. 2015, 12: 725-734.
5. Ivanenko A, Pallavi PP. Rozpoznawanie i leczenie zaburzeń snu u dzieci. Psychiatria po Dyplomie. 2009, 6(4): 67-74.
6. Charakterystyka produktu leczniczego Sedalia^® , data zatwierdzenia 2023.03.16.