Zapalenie spojówek – jakich błędów nie popełnić doradzając pacjentom?

Zapalenie spojówek to częsty problem, z którym pacjenci zgłaszają się do apteki, szukając szybkiej i skutecznej pomocy. Według niektórych statystyk występuje ono u każdej dorosłej osoby przynajmniej raz w życiu [1]. Jednak doradzanie w przypadku tej dolegliwości wcale nie jest takie proste… Łatwo bowiem o błędną interpretację objawów i niewłaściwy dobór preparatu. Jak tego uniknąć?

Zapalenie spojówek – definicja i przyczyny

Terminem „zapalenie spojówek” określa się zapalenie lub zakażenie błony wyścielającej wewnętrzną stronę powieki i przednią powierzchnię gałki ocznej [2]. Jego przyczyny są różnorodne i od nich uzależnione są objawy oraz postępowanie. Etiologia zapalenia spojówek u dorosłych ma głównie charakter: alergiczny, zespołu suchego oka (ZSO), bakteryjny lub wirusowy. Inne mikroorganizmy wywołują zapalenie spojówek o wiele rzadziej.  Różnicowanie to może sprawiać największy problem. Stanowi ono jednak podstawę właściwej rekomendacji.  

Alergiczne zapalenie spojówek – objawy

Szacuje się, że nawet aż 40% przypadków zespołu „czerwonego oka” jest wywołane reakcją alergiczną [3]. Bardzo często problem ten dotyczy pacjentów z sezonowym alergicznym nieżytem nosa. Objawem typowym jest wówczas poszerzenie naczyń spojówki i świąd. Obserwuje się przekrwienie, obrzęk spojówek, a czasami również powiek. Charakterystyczny jest tutaj jednak przede wszystkim zgłaszany przez pacjenta świąd [3].

Zespół suchego oka (ZSO) – objawy

Częstość występowania ZSO na świecie jest szacowana na 5–35%. Zaburzenie to wiąże się z nieprawidłowym składem łez lub z niedostatecznym ich wydzielaniem. Objawy występują całorocznie. Zalicza się do nich uczucie piasku pod powiekami i umiarkowane przekrwienie spojówek [4]. Wymienionym objawom często towarzyszy nasilone łzawienie oraz obecność surowiczej wydzieliny. Pacjenci często zgłaszają pogorszenie widzenia, ale warto podkreślić, że chwilowo ustępuje ono po intensywnym mruganiu powiekami [4].

Bakteryjne zapalenie spojówek – objawy

Ostre zapalenie charakteryzuje się zaczerwienieniem, łzawieniem, obrzękiem spojówek i obecnością śluzowo-ropnej wydzieliny [1, 5]. Pacjenci z bakteryjnym zapaleniem spojówek skarżą się, że po przebudzeniu mają tak sklejone powieki, że trudno je otworzyć [5].

Wirusowe zapalenie spojówek – obraz kliniczny

Infekcje wirusowe spojówek przebiegają z nagłym początkiem i takimi objawami jak: zaczerwienienie, łzawienie, światłowstręt, powiększenie przyusznych węzłów chłonnych, ale bez wydzieliny ropnej. W niektórych przypadkach mogą wystąpić wylewy krwi pod spojówkę. W adenowirusowych zapaleniach objawy pojawiają się w jednym oku i w ciągu kilku dni zajmują drugie. Osoby w aktywnej fazie zakażenia są wysoce zakaźne i pacjent powinien być tego świadomy [2,5]. Zazwyczaj takie zapalenie spojówek towarzyszy infekcji górnych dróg oddechowych [6].

Zapalenie spojówek – jakie pytania warto zadać pacjentowi?

Przede wszystkim warto pogłębić wywiad, nawet jeśli pacjent jest pewny co do swojej „autodiagnozy”.  Powinien on uwzględniać:

• dokładny charakter objawów (obecność i charakter wydzieliny, czy objawom towarzyszy świąd, czy pacjent ma jednocześnie zaburzenia ostrości widzenia),
• czas (kiedy pojawiły się objawy/jak długo się utrzymują?),
• choroby współistniejące (alergiczny nieżyt nosa, astma, ale też zaburzenia ogólnoustrojowe towarzyszące ZSO takie jak, m.in., choroby tarczycy czy cukrzyca),
• styl życia (do warunków negatywnie wpływających na powierzchnię oka zalicza się przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych, ekspozycję na dym papierosowy oraz wielogodzinne prowadzenie samochodu lub korzystanie z urządzeń elektronicznych),
• przebyte urazy oka, operacja wewnątrzgałkowa czy stan po laserowej korekcji wady refrakcji,
• przyjmowane leki – część z nich może go bowiem predysponować np. do zespołu suchego oka (np. izotretinoina),
• użytkowanie soczewek kontaktowych (ten fakt predysponuje do bardziej powikłanych stanów zapalnych).

Kiedy skierować pacjenta pilnie do lekarza okulisty?

Podsumowując – przede wszystkim należy zebrać dokładny wywiad, gdyż etiologia zapalenia spojówek może być różnorodna i od niej zależy postępowanie (np. sytuacji, kiedy mamy do czynienia z infekcją o podłożu wirusowym czy bakteryjnym nie pomogą krople nawilżające). W każdej przypadku, kiedy pacjent zgłasza nagłe pogorszenie ostrości wzroku, silny ból oka, przymglenie rogówki oka czy zmianę kształtu źrenicy wskazana jest szybka konsultacja z lekarzem. Zapalenie spojówek przeważnie nie jest skomplikowaną przypadłością, ale w części przypadków bywa pierwszym objawem chorób, które mogą powodować trwałe zmiany w narządzie wzroku, a nawet jego utratę w sytuacji, kiedy nie jest wcześnie rozpoznane i właściwie leczone [7].

Piśmiennictwo:

1. Prost M. Zapalenie spojówek u dorosłych. Dostęp on-line (07.04.2025): https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobyspojowki/83224,zapalenie-spojowek-u-doroslych
2. Izdebska J. Przychodzi pacjent do lekarza z zapaleniem spojówek. Lekarz POZ, 2017, 3: 201-202.
3. Bogacka E i wsp. Polski konsensus diagnostyki i leczenia alergicznych chorób narządu wzroku. Klinika Oczna. 2008, 110: 4-6.
4. Opala A, Więcek D, Grabska-Liberek I. Zespół suchego oka – jak diagnozować i kiedy leczyć w gabinecie lekarza POZ. Lekarz POZ, 2022, 1: 78-81.
5. Stodolska-Nowak A, Siwiec-Prościńska J. Zapalenie spojówek. Dostęp on-line (08.04.2025): https://podyplomie.pl/okulistyka/27463,zapalenie-spojowek?srsltid=AfmBOorZ9xTjELxHmYTbM4IyjEFd5PTmGchAEP4kTYCFOJRBPWzBhu8M
6. Prost M. Wirusowe zapalenia spojówek. Dostęp on-line (08.04.2025): https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobyspojowki/93499,wirusowe-zapalenia-spojowek
7. Stankiewicz A. Najważniejsze (najczęstsze) problemy okulistyczne w praktyce lekarza rodzinnego. Family Medicine & Primary Care Review. 2013, 15, 3: 477–482.