Objawy i przyczyny zespołu suchego oka

Zespół suchego oka to powszechna dolegliwość okulistyczna. Dowiedz się na co zwrócić uwagę w praktyce aptecznej, aby jak najlepiej doradzać pacjentom.

Zespół suchego oka (ZSO, ang. dry eye disease – DED) to obecnie jedna z powszechnych dolegliwości okulistycznych zgłaszanych przez pacjentów zarówno w gabinecie okulistycznym, w gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej i aptece. Częstość występowania ZSO na świecie jest szacowana nawet na około 35% (w zależności od źródła) [1]. Zaburzenie jest pospolitsze u kobiet, a częstość jego występowania rośnie wraz z wiekiem [1].

Prawidłowy film łzowy

Prawidłowa struktura filmu łzowego zapewnia właściwy stopień nawilżenia powierzchni oka, zapobiega zakażeniom oraz umożliwia właściwe odżywianie warstwy nabłonkowej rogówki.

• Warstwa lipidowa, produkowana przez powiekowe gruczoły Meiboma, odpowiada za stabilizację filmu łzowego oraz zapobiega jego parowaniu.
• Warstwa wodna, stanowiąca około 90% grubości filmu łzowego i utrzymująca nawilżenie powierzchni oka, jest produkowana przez gruczoły łzowe [1].
• Warstwa mucynowa (śluzowa), produkowana przez komórki kubkowe spojówki, zapewnia stabilizację filmu łzowego i wykazuje działanie przeciwbakteryjne [1].

Przyczyny zespołu suchego oka

Do powstania ZSO mogą przyczynić się nieprawidłowości w budowie jednej z trzech wymienionych składowych filmu łzowego lub niedostateczne jego wydzielanie.

Jakim chorobom towarzyszy ZSO?

Jedną z wielu przyczyn występowania ZSO są schorzenia o charakterze autoimmunologicznym takie jak zespół Sjögrena i reumatoidalne zapalenie stawów [2]. Suche oko obserwuje się również u pacjentów z chorobami tarczycy, z cukrzycą oraz u kobiet w trakcie menopauzy [2]. 

ZSO jako konsekwencja urazów i zabiegów

Nieprawidłowości dotyczące funkcji powiek (niedomykalność, pourazowe lub pooperacyjne zniekształcenie) również wysuszają oko. Uszkodzenia gruczołu łzowego w wyniku zabiegów chirurgicznych, z powodu guzów (guzy gruczołu łzowego, guzy naczyniowe czy naciekające z otaczających struktur) także powodują zaburzone wydzielanie łez [3]. Niektóre operacje takie jak laserowa korekcja wzroku czy operacja zaćmy, mogą powodować objawy suchego oka [2].

Czy leki powodują ZSO?

Wiele leków – stosowanych zarówno miejscowo w postaci kropli, jak i doustnie – może powodować zespół suchego oka. Najczęściej przyczyną są konserwanty zawarte w kroplach okulistycznych (chlorek benzalkoniowy), a także niektóre:

• leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym,
• leki przeciwdepresyjne,
• retinoidy podawane w terapii trądziku,
• środki antykoncepcyjne [2].

Czynniki środowiskowe w ZSO

Oprócz tego wiele czynników środowiskowych może negatywnie wpłynąć na powierzchnię oka. Wymienia się wśród nich:

• przebywanie w pomieszczeniach lub klimatyzowanych środkach transportu,
• ekspozycja na dym papierosowy,
• korzystanie z urządzeń elektronicznych (jako sytuacja, w której mamy do czynienia z obniżoną częstością mrugania). 

Nie bez znaczenia są warunki klimatyczne i atmosferyczne, w tym suche powietrze i nasilone nasłonecznienie w miesiącach letnich [4].

Objawy zespołu suchego oka

Pacjent z ZSO doświadcza pieczenia i swędzenia podczas mrugania. Odczuwa również zmiany w ostrości widzenia. Objawy nasilają się podczas przebywania w pomieszczeniach suchych lub wentylowanych. Kurz, dym oraz parujące substancje chemiczne dodatkowo podrażniają oczy.

Jak pomóc pacjentowi z zespołem suchego oka?

Leczenie zespołu „suchego oka” jest długotrwałe. Polega głównie na łagodzeniu objawów poprzez stosowanie tak zwanych „sztucznych łez”, czyli substancji, które je imitują. Zawierają one roztwór hialuronianu sodu, który ma właściwości mukomimetyczne, mukoadhezyjne i wiskoelastyczne, dzięki temu wspierają stabilność filmu łzowego, nawilżają, ochraniają i nawadniają powierzchnię oka. Należy wybierać preparaty bez konserwantów oraz instruować pacjentów w zakresie prawidłowego stosowania tego typu kropli. Zdarza się bowiem, że stosują je zbyt rzadko, co przekłada się na brak oczekiwanych efektów.

Opieka nad pacjentem z suchym okiem

Do osiągnięcia sukcesu leczniczego w zespole suchego oka konieczna jest ścisła współpraca lekarza i farmaceuty. To oni mają wgląd w stosowaną przez pacjenta farmakoterapię chorób przewlekłych (która może być przyczyną dolegliwości) oraz możliwość poszerzenia diagnostyki w kierunku chorób predysponujących. Ważne są także wskazówki dla pacjenta w zakresie modyfikacji dietetycznych (wzbogacenie diety w kwasy omega-3) i określonych nawyków (robienie przerw w trakcie wysiłku wzrokowego np. podczas pracy przed komputerem lub w czasie jazdy autem).

Piśmiennictwo:

1. Opala A, Wiącek D, Grabska-Liberek I. Zespół suchego oka – jak diagnozować i kiedy leczyć w gabinecie lekarza POZ. Lekarz POz, 2022, 1: 78-81.
2. Stodolska-Nowak A, Siwiec-Prościńska J. Zespół suchego oka. Dostęp on-line, 29.11.23 r.: https://podyplomie.pl/okulistyka/29688,zespol-suchego-oka.
3. Janik K, Anotniewicz-Papis J, Pogłód R, Łętowska M. Zespół „suchego oka” — możliwości leczenia z wykorzystaniem autologicznych „sztucznych łez”. Journal of transfusion Medicine, 2013, 6, 2: 60–65.
4. Mandell JT, Idarraga M, Kumar N, Galor A. Impact of Air Pollution and Weather on Dry Eye. Journal of Clinical Medicine. 2020; 9(11):3740. https://doi.org/10.3390/jcm9113740.