Czy zapomniana choroba powraca? Informacje dla farmaceutów

Błonica wydawała się już stanowić chorobę przeszłości. Ostatnio odnotowane przypadki sprawiły jednak, że znów budzi duży niepokój. Czy powinni na ten aktualny obecnie temat wiedzieć farmaceuci? Jakie są jej przyczyny i objawy oraz jak możemy przyczynić się do profilaktyki? Odpowiedzi znajdziesz w naszym artykule.

Czym jest błonica i co ją wywołuje?

Błonica (dyfteryt) to ostra choroba zakaźna wywołana przez toksynotwórcze szczepy maczugowca błonicy (Corynebacterium diphtheriae). Bakterie te atakują głównie błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z wydzielinami osoby chorej lub nosiciela. W tym drugim przypadku warto podkreślić, że w obszarach endemicznego występowania błonicy nawet do 5% osób zdrowych może być w grupie bezobjawowych nosicieli tego patogenu [1]. Bakterie namnażają się we wrotach zakażenia i wytwarzają egzotoksynę, uszkadzającą nabłonek. Toksyna rozprzestrzenia się drogą krwi do odległych narządów i układów (do serca, nerek czy ośrodkowego układu nerwowego) [2]. Okres wylęgania choroby wynosi średnio 2-5 dni, natomiast okres zaraźliwości obejmuje 2 dni przed pojawieniem się objawów, cały okres objawowy i nawet do kilku dni po ustąpieniu symptomów u osób leczonych [1].

Błonica – dlaczego powraca?

W Polsce przez wiele lat nie zgłaszano przypadku błonicy [3]. Jednak w ostatnim czasie odnotowano pojedyncze przypadki zachorowań, głównie wśród osób niezaszczepionych lub z niekompletnym schematem szczepień. Przyczyn powrotu błonicy jest kilka:

• spadek wyszczepialności – wzrastająca liczba osób rezygnujących ze szczepień stanowi zagrożenie dla odporności zbiorowej (choć w Polsce szczepienie przeciwko błonicy jest obowiązkowe),
• osłabiona odporność poszczepienna – osoby dorosłe, które nie otrzymują przypominających dawek szczepionki, mogą ponownie stać się podatne na zakażenie,
• podróże do krajów endemicznego występowania błonicy (m.in.  do Afryki, Ameryki, Azji, Bliskiego Wschodu)  bez odpowiedniego przygotowania [1].

Błonica – objawy i powikłania

Najczęstsze, początkowe objawy to: ból gardła, trudności w połykaniu, gorączka, powiększenie węzłów chłonnych szyjnych (tzw. bycza szyja) [1]. Charakterystyczne są również błony rzekome (początkowo białe, a następnie szarobrązowe), pokrywające migdałki podniebienne i tylną ścianę gardła [3]. W błonicy dróg oddechowych śmiertelność wynosi nawet 5–10%. Do głównych przyczyn zgonu zaliczamy: zatrzymanie akcji serca, porażenie mięśni oddechowych (jako efekty działania toksyny), uduszenie na skutek obrzęku szyi lub aspiracji martwiczych pseudobłon w drogach oddechowych [1].

Błonica – diagnostyka i leczenie

Podstawą rozpoznania błonicy jest pobranie wymazu z gardła i identyfikacja bakterii metodami mikrobiologicznymi. Kluczowy jest też wywiad (pacjent, u którego podejrzewa się zachorowanie na błonicę, to taki, który ma powyższe objawy, przebywał na obszarze endemicznego występowania błonicy lub miał kontakt z osobą chorą oraz nie posiada udokumentowanych szczepień tego typu) [1]. Leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych z monitorowaniem pracy serca oraz wydolności oddechowej [2]. Wymaga ono natychmiastowego podania antytoksyny błoniczej, ponieważ neutralizuje ona toksynę krążącą we krwi, niezwiązaną jeszcze z komórkami docelowymi [2].  Im dłużej toksyna błonicza krąży w ustroju, tym wyższe ryzyko wystąpienia poważnych komplikacji. W terapii, poza antytoksyną, stosuje się też antybiotyki oraz leczenie wspomagające. Niestety nie u każdej zakażonej osoby dochodzi do wytworzenia przeciwciał przeciw błonicy, dlatego zaleca się, by u każdego chorego w okresie zdrowienia rozpocząć cykl szczepień [1, 3].

Rola farmaceuty

Błonica to wysoce zakaźna i groźna choroba bakteryjna, która mimo niskiej zapadalności w Polsce, nadal stanowi zagrożenie – zwłaszcza dla osób niezaszczepionych i podróżujących do krajów, w których choroba występuje endemicznie. Farmaceuci jako łatwo dostępni przedstawiciele systemu ochrony zdrowia, odgrywają istotną rolę w działaniach profilaktycznych. Do najważniejszych zadań farmaceuty mogą należeć:

• Edukacja pacjentów – przypominanie o konieczności szczepień ochronnych, w tym dawek przypominających dla dorosłych. Informowanie, że u osób zaszczepionych ryzyko zakażenia jest dużo mniejsze, a przebieg choroby łagodniejszy.
• Przypominanie rodzicom o sprawdzeniu kompletności schematu szczepień u dziecka (mimo, że tego typu szczepienia są w Polsce obowiązkowe).
• Przypominanie o błonicy przy szczepieniach osobom podróżującym – wielu pacjentów szczepi się przed wyjazdem na inne choroby, zapominając o błonicy.
• Szybkie reagowanie w przypadku ekspozycji – w razie kontaktu z osobą chorą na błonicę pacjent powinien niezwłocznie skonsultować się z lekarzem w celu wdrożenia profilaktyki po ekspozycyjnej).
• Obalanie mitów i uspokajanie pacjentów – farmaceuta powinien przestrzegać przed samodzielną diagnozą na podstawie internetu. W diagnostyce różnicowej błonicy należy uwzględniać m.in. anginę paciorkowcową czy mononukleozę.

Piśmiennictwo:

1. Janocha-Litwin J, Szymanek-Pasternak A, Simon K. Błonica. Dostęp on-line 20.03.2025: https://podyplomie.pl/monografie-po-dyplomie/34783,blonica?srsltid=AfmBOopn2WMYwnbVQUSYSm0LYO0pSGhr-0rXkHGZsjP-a3bQYe0RlMsA
2. Szymczak A. Błonica. Dostęp on-line (21.03.2025): https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/podrecznik/204620,blonica.
3. Kuchar E. Błonica – objawy, diagnostyka, leczenie i sposoby ochrony przed zakażeniem. Dostęp on-line (20.03.2025): https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/157290,blonica-objawy-diagnostyka-leczenie-i-sposoby-ochrony-przed-zakazeniem.