Zaloguj się
14.06.2024 | 10 min czytania
Osteoporoza, nazywana często złodziejem kości, kradnie znacznie więcej: sprawność, możliwość aktywności fizycznej, lata życia. Rozwija się skrycie, ujawnia się dopiero wraz z pierwszym złamaniem. Jaką rolę mogą odegrać farmaceuci w profilaktyce tej groźnej choroby?
Osteoporoza, czyli utrata masy kostnej prowadząca do zwiększonego ryzyka złamań, to choroba podstępna. Rozwija się skrycie, a pierwszym objawem często jest dopiero ostry ból w wyniku złamania. Osteoporoza wielu osobom trwale odbiera sprawność. Choć zdecydowana większość chorych to kobiety w wieku okołomenopauzalnym, należy pamiętać, że 20 proc. przypadków dotyka mężczyzn. Na co w codziennej pracy powinien zwrócić uwagę farmaceuta w kontekście profilaktyki osteoporozy? Jak wspierać pacjentów w procesie leczenia? Zapraszamy do lektury.
Osteoporozie często przypinana jest łatka choroby kobiet w wieku pomenopauzalnym. Bez wątpienia stwierdzenie to jest prawdziwe – najczęściej obserwuje się tzw. osteoporozę pierwotną, czyli związaną z procesem starzenia się. Kobiety po 50. roku życia są na nią szczególnie narażone ze względu na spadek poziomu estrogenów prowadzący do zmniejszenia masy kostnej [1]. Z tego samego powodu na osteoporozę narażone są również kobiety po operacji usunięcia jajników.
Ale warto zachować szersze spojrzenie, bo czynniki ryzyka osteoporozy to nie tylko płeć i wiek. W grupie podwyższonego ryzyka są pacjenci z niedoborami żywieniowymi (głównie wapnia, witaminy D) oraz prowadzący niezdrowy styl życia (palenie tytoniu, używki, brak aktywności fizycznej). Również niektóre choroby przewlekłe (celiakia, choroby zapalne jelit, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, zaburzenia hormonalne) oraz przyjmowanie pewnych grup leków – glikokortykosteroidów, leków przeciwpadaczkowych i przeciwzakrzepowych, a także inhibitorów pompy protonowej – zwiększają ryzyko osteoporozy [2]. Te czynniki mogą dotyczyć osób obojga płci, co potwierdzają statystyki. W 2022 r. w Polsce na osteoporozę chorowało 2,1 mln osób, z czego ok. 20 proc. (400 tys.) stanowili mężczyźni [3].
Rola farmaceuty w kontekście osteoporozy to przede wszystkim realizacja działań z zakresu edukacji zdrowotnej oraz profilaktyki, a także czuwanie nad bezpieczeństwem farmakoterapii i przestrzeganiem zaleceń lekarskich u pacjentów, u których choroba już wystąpiła.
Na farmaceucie, znającym swoich pacjentów, spoczywa zadanie wychwycenia tych chorych, u których ryzyko rozwoju osteoporozy może być wyższe: zarówno kobiet w wieku pomenopauzalnym, jak również pacjentów z chorobami przewlekłymi i innymi czynnikami mogącymi wpływać na zdrowie kości.
Mówiąc o innych chorobach, szczególną opieką należy otoczyć pacjentów mierzących się z chorobami zapalnymi jelit, gdyż według najnowszych badań nawet 40 proc. z nich może być obciążonych osteoporozą [4]. O zwiększonym ryzyku osteoporozy warto poinformować również chorych realizujących recepty na leki przeciwpadaczkowe (nawet 3-krotnie zwiększone ryzyko utraty masy kostnej) i glikokortykosteroidy (doustne, ale nie wziewne) [5], a także pacjentów przyjmujących inhibitory pompy protonowej. Przewlekłe stosowanie tej grupy leków predysponuje do osteoporozy, a łatwa ich dostępność i powszechne przepisywanie sprawiają, że ten czynnik ryzyka może występować u znaczącego odsetka osób [6].
Farmaceuta, udzielając porady pacjentom z grup ryzyka, szczególny nacisk powinien położyć na edukację zdrowotną. Mimo obciążenia chorobą pacjent, świadomy ryzyka, może podjąć działania pozytywnie wpływające na zdrowie układu kostnego, dlatego warto mu o tym przypominać. W profilaktyce osteoporozy szczególnie istotne są dbanie o aktywność fizyczną (z naciskiem na trening oporowy i ćwiczenia z obciążeniem) oraz dieta: bogata w dobrze przyswajalny wapń oraz białka, uzupełniona o suplementację witaminy D [7].
W leczeniu u chorych, u których doszło do rozwoju osteoporozy, wykorzystuje się głównie bisfosfoniany – grupę leków, która hamuje utratę wapnia z kości. Najczęściej stosowanym przedstawicielem tej klasy jest alendronian. Głównym działaniem niepożądanym bisfosfonianów przyjmowanych doustnie są zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego. Ze względu na drażniące działanie na przełyk, leczenie bisfosfonianami wymaga stosowania się do kilku zaleceń:
Farmaceuta powinien każdorazowo upewnić się, że pacjent zna te zasady i wie, czym grozi niestosowanie się do nich. Elementem porady farmaceutycznej powinno być również poinformowanie pacjenta, że w razie wystąpienia działań niepożądanych (objawów podrażnienia przełyku takich jak zaburzenia połykania, ból podczas połykania lub ból zamostkowy, wystąpienia lub nasilenia się zgagi) konieczne jest niezwłoczne zgłoszenie się do lekarza.
Bisfosfoniany stosuje się raz w tygodniu lub raz na miesiąc (w zależności od preparatu). Taki schemat dawkowania sprzyja zapominaniu o przyjęciu kolejnej tabletki. Warto opowiedzieć pacjentowi o działaniach, dzięki którym łatwiej będzie mu trzymać się zaleceń (przypomnienia w telefonie, karteczka na lodówce lub w innym widocznym miejscu, wpisy w kalendarzu).
Zarówno wyniki badań klinicznych, jak i dane z codziennej praktyki potwierdzają, że u osób z umiarkowanym i łagodnym ryzykiem złamań po 3–5 latach można odstawić bisfosfoniany, jednak pacjenci, u których ryzyko jest wysokie, powinni kontynuować leczenie. Kolejne zadanie farmaceuty polega więc na monitorowaniu, czy chorzy przestrzegają tych zaleceń. I – jak potwierdzają badania – współpraca lekarza z farmaceutą przynosi bardzo dobre wyniki w tym względzie. Większy odsetek chorych na osteoporozę realizuje recepty na leki i wytyczne dotyczące suplementacji w porównaniu do sytuacji, kiedy pacjenci prowadzeni są wyłącznie przez lekarza [9].
Większość pacjentów ma również zaleconą suplementację witaminy D . W tym zakresie warto polecać pacjentowi preparaty o potwierdzonej badaniami skuteczności, a także poinformować go, że lepszą przyswajalność witaminy uzyskuje się, przyjmując ją równocześnie z produktami bogatymi w tłuszcze.
Uzupełnieniem leczenia osteoporozy jest również dostarczanie odpowiedniej ilości wapnia – 1200 mg dziennie. Ze względu na pojawienie się doniesień o niekorzystnym wpływie suplementacji wapnia na układ sercowo-naczyniowy podkreśla się rolę przyswajania go ze źródeł naturalnych (nabiał, ryby) [10].
Piśmiennictwo:
Praktyka apteczna
Migrena – czy różni się od zwykłego bólu głowy?Migrena - pojawia się okresowo utrudniając funkcjonowanie. Jak sobie z nią...
Praktyka apteczna
Wapń, witamina D3, witamina K a osteoporozaOdkryj, jak zadbać o dostarczenie wystarczającej ilości wapnia, witaminy...
Praktyka apteczna
Stres szkolny - jak może pomóc farmaceuta?Współcześni uczniowie żyją w bardzo złożonym i ustawicznie zmieniającym...
Materiały i treści opublikowane na stronie, jak również jej projekt graficzny jako całość, podlega ochronie prawnej, w tym na mocy przepisów prawa autorskiego, prawa własności przemysłowej oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zabronione jest powielanie lub wykorzystywanie w inny sposób jakichkolwiek materiałów i treści w całości jak i w części bez pisemnej zgody administratora strony wskazanego w nocie prawnej. Zamieszczanie linków do strony lub do treści w niej zawartych jest dopuszczalne tylko do celów prywatnych, niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.