Ból endodontyczny – jak pomóc pacjentowi?

Ból zęba, inaczej odontalgia, stanowi najpowszechniejszy rodzaj dolegliwości bólowych okolicy jamy ustnej i twarzy [1]. W wielu przypadkach przyczyną jest stan zapalny w obrębie miazgi oraz tkanek okołowierzchołkowych [1].

Jak powstaje ból endodontyczny?

Miazga jest dobrze unerwioną i unaczynioną tkanką łączną, wypełniającą jamę zęba i odgrywającą główną rolę w odżywianiu zębiny [2]. Zainfekowana miazga to wrota zakażenia nie tylko dla tkanek okołowierzchołkowych (czyli znajdujących się w sąsiedztwie otworu wierzchołkowego zęba), ale nawet dla odległych narządów [2]. Dlatego w przypadku wystąpienia zakażenia i zapalenia miazgi tak istotne jest jak najszybsze podjęcie leczenia. Szacuje się, że dolegliwości o takim charakterze to dominująca przyczyna, która mobilizuje pacjentów do poszukiwania pomocy stomatologicznej [1, 3].

Szczególne cechy bólu endodontycznego

Miazga reaguje na czynniki patologiczne, takie jak bakterie i ich toksyny obecne w próchnicowo zmienionych tkankach. Toksyny bakteryjne dostają się do komory zęba poprzez kanaliki zębinowe inicjując lokalne zmiany zapalne [4]. Rozwojowi stanu zapalnego towarzyszą silne dolegliwości bólowe. Warto podkreślić, że z bólem o tym charakterze wiążą się również:

• hiperalgezja (bodziec uszkadzający jest postrzegany jako silniejszy);
• allodynia (uczucie bólu wywołane bodźcami nieuszkadzającymi, które fizjologicznie nie wywołują nieprzyjemnych reakcji) [1, 5].

To drugie zjawisko wykorzystywane jest w praktyce w tzw. teście opukowym, który potwierdza obecność stanu zapalnego okolicy okołowierzchołkowej korzenia.

Leczenie kanałowe (endodontyczne)

Najlepszym sposobem terapii bólu zęba, wynikającego z zakażenia/zapalenia miazgi lub tkanek okołowierzchołkowych, jest jak najszybsze wdrożenie leczenia przyczynowego, jakim jest leczenie endodontyczne. Polega ono na dokładnym wyłuszczeniu zainfekowanej miazgi, starannym opracowaniu systemu kanałów korzeniowych, użyciu środków płuczących, a następnie szczelnym wypełnieniu kanałów. Takie postępowanie pozwala na zachowanie zęba oraz wygojenie tkanek. Nie zawsze jednak od razu likwiduje źródło bólu. Niestety zdarza się, że skutkiem niepożądanym podjętego działania jest wystąpienie bólu pozabiegowego, związanego ze wzmożeniem odpowiedzi zapalnej ze strony tkanek okołowierzchołkowych. Szacuje się, że ból pozabiegowy może dotykać nawet około 40% pacjentów, pomimo wdrażania coraz to nowszych procedur [1, 6]. Zazwyczaj ból jest najbardziej nasilony w ciągu pierwszych 48 godzin [1].

Objawowe leczenie bólu endodontycznego

Nadrzędnym dla pacjenta celem, zarówno przed podjęciem leczenia u stomatologa, jak i po wykonanym zabiegu, jest szybkie uśmierzenie odczuwanego bólu, gdyż często uniemożliwia on normalne funkcjonowanie i prawidłowy sen. W tym celu, pacjenci zazwyczaj pierwsze kroki kierują do apteki, aby uzyskać poradę farmaceuty. Doraźną, objawową pomocą w bólu zębów, również tym związanym z patologiami miazgi i tkanek okołowierzchołkowych, mogą być, między innymi, produkty lecznicze z ketoprofenem. Podstawowym mechanizmem działania ketoprofenu, jako silnego NLPZ, jest hamowanie enzymu cyklooksygenazy w szlaku przemian kwasu arachidonowego [7]. W konsekwencji dochodzi do zahamowania syntezy prostanoidów, biorących udział w powstawaniu odczynu zapalnego i dolegliwości bólowych.

Źródła:

1. Pasternak M, Woroń J. Ostry ból endodontyczny. Ból. 2020, 21(1): 39–45. 
2. Makowiecki P, Trusewicz M, Tyszler Ł, Buczkowska-Radlińska J. Leczenie biologiczne miazgi zębów stałych. Annales Academiae Medicae Stetinensis. 2014, 60(2): 80–88.
3. Estrela C et al. Diagnostic and clinical factors associated with pulpal and periapical pain. Braz Dent J. 2011, 22(4): 306–311.
4. Wujec P, Pawlicka H. Standardowe środki płuczące polecane w leczeniu endodontycznym – przegląd piśmiennictwa. Dent Med Probl. 2008, 45(4): 466–472.
5. Hargreaves KM, Keiser K. Development of new pain management strategies. J Dent Educ. 2002, 66(1): 113–21.
6. Jain N. et al.: Incidence and severity of postoperativepain after canal instrumentation with reciprocatingsystem, continuous rotary single file system, versus SAFsystem. ENDO (Lond Engl) 2016; 10(3): 153–160.
7. Kurbiel A, Kocot-Kępska M, Przeklasa-Muszyńska A. Ketoprofen i etorykoksyb w leczeniu bólu ostrego w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej. Lekarz POZ. 2019, 2: 145-153.