Niedoczynność tarczycy – na jakie niespecyficzne objawy powinien zwrócić uwagę farmaceuta?

Zmęczenie, senność, sucha skóra, wypadanie włosów, a nawet zaburzenia nastroju... Niedoczynność tarczycy często kryje się za niespecyficznymi objawami, które łatwo przypisać innym dolegliwościom. Poznaj sytuacje, w których warto ukierunkować pacjenta na specjalistyczną diagnostykę.

Niedoczynność tarczycy – epidemiologia

Niedoczynność tarczycy to jedna z najczęściej występujących chorób endokrynologicznych.  Szacuje się, że może ona dotyczyć nawet 6% populacji [1]. Spotykają się z nią na co dzień nie tylko lekarze endokrynolodzy czy lekarze rodzinni, ale także farmaceuci. Schorzenie to dotyczy każdego wieku i jest wielokrotnie częstsze u kobiet niż u mężczyzn [2]. Objawia się szeregiem niespecyficznych symptomów, które mogą zostać łatwo przeoczone.

Niedoczynność tarczycy – definicja i przyczyny

Niedoczynność tarczycy to zespół bardzo różnorodnych objawów związanych z bezwzględnym lub względnym niedoborem hormonów tarczycy. Objawy są bowiem w tym przypadku wynikiem dysfunkcji samego gruczołu tarczowego (niedoczynność pierwotna), zaburzeń podwzgórzowo-przysadkowych (niedoczynność wtórna) lub obwodowej oporności na hormony tarczycy [3]. Warto poświęcić w tym miejscu nieco więcej uwagi chorobie Hashimoto. To przewlekła zapalna choroba tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, uważana obecnie za najczęstszą przyczynę niedoczynności tarczycy na obszarach, gdzie występuje prawidłowa podaż jodu [4].

Niedoczynność tarczycy – najczęstsze niespecyficzne objawy

Niedobór hormonów tarczycy wpływa na funkcjonowanie wielu tkanek i narządów, a w rezultacie prowadzi do wystąpienia szeregu objawów:

Zmęczenie i osłabienie

Zmęczenie jest jednym z najczęściej zgłaszanych objawów przez pacjentów z niedoczynnością tarczycy. Jest to uczucie stałego wyczerpania. Bywa, że pacjenci szukają w takiej sytuacji w aptece wsparcia pytając o preparaty dodające energii i wzmacniające organizm. Osłabienie może mieć oczywiście wiele innych przyczyn, ale warto wziąć pod uwagę czynnik endokrynologiczny [4]. 

Osłabiona pamięć i uwaga

Na pamięć i uwagę oddziałuje wiele czynników, m.in. stres czy zmęczenie. Z tego względu bardzo trudny jest pomiar wpływu zaburzeń funkcji tarczycy na te obszary. Badania potwierdzają jednak, że jawna niedoczynność tarczycy jest związana z zaburzeniami poznawczymi (w zakresie uwagi, pamięci, percepcji), które są w znacznym stopniu odwracalne dzięki leczeniu lewotyroksyną [5].

Zaburzenia nastroju

Niedobór hormonów tarczycy może również wpływać na nastrój, prowadząc nawet do depresji [4]. Może mieć to związek ze zmniejszonym mózgowym przepływem krwi i zapaleniem naczyń krwionośnych w mózgu [4, 6]. Geracioti i wsp. opisali ciekawy przypadek pacjenta z objawami osobowości chwiejnej emocjonalnie typu borderline, ze współwystępującym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy, u którego wahania nastroju były bezpośrednio związane z mianem przeciwciał przeciwtarczycowych [7].

Zmiany skórne i wypadanie włosów

Zmiany skórne bardzo często odzwierciedlają zaburzenia ogólnoustrojowe. I tak jest również w przypadku niedoczynności tarczycy. Skóra takich pacjentów staje się zimna, sucha, blada i łuszcząca. Nadmierna hiperkeratoza bywa także przyczyną tzw. objawu brudnych łokci i kolan. Włosy w niedoczynności tarczycy są suche, łamliwe, wypadają. Łysienie ma charakter ogniskowy bądź rozlany. Farmaceuci powinni więc zwracać szczególną uwagę, gdy pacjenci zgłaszają określone problemy ze skórą lub włosami, zwłaszcza jeśli inne metody nie przynoszą satysfakcjonujących rezultatów [8].

Zaparcia

Fizjologiczna funkcja hormonów tarczycy w układzie pokarmowym to pobudzanie perystaltyki jelit. Ich niedobór wywołuje więc zespół objawów klinicznych, które polegają na spowolnieniu procesów metabolicznych. U pacjentów z hipotyreozą zaparcia są jednych z częstszych objawów ze strony układu pokarmowego [9].

Zaburzenia cyklu miesiączkowego i libido

Niedoczynność tarczycy może wpływać na układ rozrodczy kobiet, prowadząc do nieregularnych lub obfitych miesiączek. W aptece farmaceuci mogą spotkać pacjentki zgłaszające zaburzenia miesiączkowe – warto wówczas rozważyć możliwość problemów endokrynologicznych [9]. Tarczyca jest także narządem, którego praca wpływa na zachowania seksualne. Długotrwała nieleczona niedoczynność tarczycy może w konsekwencji doprowadzić do rozwinięciem zespołu obniżonego popędu seksualnego [10].

Przyrost masy ciała

Przyrost masy ciała, mimo braku zmian w diecie i aktywności fizycznej, jest często zgłaszany przez pacjentów z niedoczynnością tarczycy. W warunkach niedoboru hormonów tarczycowych znacznie spowalnia tempo przemiany materii. W przypadku ciężkiej niedoczynności tarczycy przemiany metaboliczne zmniejszają się nawet o połowę w stosunku do wartości wyjściowej [11].

Zaburzenia gospodarki lipidowej

Niedoczynność tarczycy może prowadzić do wzrostu stężenia zarówno cholesterolu, jak i trójglicerydów, przy czym wartości tych parametrów ulegają redukcji w trakcie leczenia. Biorąc to pod uwagę u chorych z jawną niedoczynnością tarczycy sugeruje się nawet, aby nie podejmować farmakologicznego leczenia hiperlipidemii do czasu osiągnięcia przez chorego stanu eutyreozy (ocena profilu lipidowego jest wtedy dokładniejsza) [12].

Zaburzenia w układzie sercowo-naczyniowym

Hormony tarczycy wielokierunkowo działają na układ sercowo-naczyniowy (wpływając na syntezę białek kurczliwych serca czy regulując aktywność kanałów jonowych w kardiomiocytach). Charakterystyczne dla niedoczynności tarczycy zaburzenia w układzie sercowo-naczyniowym to: niewydolność rozkurczowa i skurczowa serca, wzrost oporu obwodowego, nadciśnienie tętnicze rozkurczowe. W rezultacie hipotyreoza zwiększa umieralność z przyczyn sercowo-naczyniowych. Większość zaburzeń ustępuje pod wpływem leczenia substytucyjnego [13].

Objawy ze strony układu ruchu

Niewyrównana czynność hormonalna tarczycy jest również częstym powodem występowania rozmaitych objawów ze strony układu kostno-stawowo-mięśniowego. U chorych na niedoczynność i nadczynność tarczycy obserwowane są bóle i męczliwość mięśni, bóle stawów oraz zapalenia stawów [14].

Rola farmaceuty

Biorąc pod uwagę duży wpływ hormonów tarczycy na większość narządów, objawy występujące w przebiegu niedoczynności tarczycy są liczne i różnorodne. U wielu pacjentów mogą być mylnie interpretowane np. jako składowa procesu starzenia się. Dlatego tak ważna jest rola farmaceuty, który może odpowiednio wcześnie ukierunkować pacjenta na potrzebę dalszej diagnostyki. Wczesna rekomendacja może znacząco wpłynąć na szybsze wdrożenie leczenia i poprawę jakości życia pacjenta, a także ustrzec go przed powikłaniami.

Piśmiennictwo:

1. Gietka-Czernel M. Niedoczynność tarczycy. Dostęp on-line (21.11.24 r.): https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1285,niedoczynnosc-tarczycy.
2. Bolanowski M. Niedoczynność tarczycy. Lekarz POZ. 2016, 3: 189-192. 
3. Łącka K, Czyżyk A. Leczenie niedoczynności tarczycy. Farmacja Współczesna. 2008, 1: 222-230.
4. Broniarczyk-Czarniak  M. Zaburzenia psychiczne współistniejące z chorobą Hashimoto — przegląd piśmiennictwa. Psychiatria. 2017, 14(4): 209-216. 
5. Samuels MH. Psychiatric and cognitive manifestations of hypothyroidism. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2014, 21: 377-383.
6. Hardoy MC, Cadeddu M, Serra A  i wsp. A pattern of cerebral perfusion anomalies between major depressive disorder and Hashimoto thyroiditis. BMC Psychiatry. 2011, 11: 148.
7. Geracioti T, Kling M, Post R i wsp. Antithyroid Antibody-Linked Symptoms in Borderline Personality Disorder. Endocrine. 2003, 21(2): 153–158.
8. Maj J. i wsp. Zmiany skórne w endokrynopatiach. Family Medicine & Primary Care Review. 2013, 15(3): 458–461.
9. Gulbicka P, Grzymisławski M. Czynniki metaboliczne jako przyczyna nzaparć stolca. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2017, 8 (2): 55–62.
10. Klimanek W, Zborowska K, Skrzypulec-Plinta V. Wpływ hormonów tarczycy na zaburzenia seksualne i psychiczne. Dostęp on-line (22.11.24 r.): https://www.forumginekologii.pl/artykul/wplyw-hormonow-tarczycy-na-zaburzenia-seksualne-i-psychiczne.
11. Gier D, Ostrowska L. Choroba Hashimoto a otyłość. Varia Medica. 2019, 3(3): 238–242.
12. Płaczkiewicz-Jankowska E, Jankowski P. Diagnostyka i leczenie zaburzeń lipidowych u osób z zaburzeniami endokrynnymi – strona 2. Dostęp on-line (22.11.24 r.): https://www.mp.pl/endokrynologia/wytyczne/265869,diagnostyka-i-leczenie-zaburzen-lipidowych-u-osob-z-zaburzeniami-endokrynnymi,1.
13. Gietka-Czernel M. Niedoczynność tarczycy a układ sercowo-naczyniowy. Postępy Nauk Medycznych. 2012, 11: 876-881.
14. Przygodzka M. Zespół przypominający zapalenie wielomięśniowe (polymyositis-like syndrom) oraz inne objawy ze strony układu ruchu w przebiegu chorób tarczycy. Reumatologia. 2006, 44, 6: 349–352.