Alergiczny nieżyt nosa – krótki przegląd dotychczasowej wiedzy

Czy wiesz, że alergiczny nieżyt nosa jest najczęstszą chorobą alergiczną dotykającą ludzi na całym świecie? Charakteryzuje się nadmierną wydzieliną, kichaniem, i świądem nosa, wpływając znacząco na jakość życia. Uporządkuj swoją wiedzę o przyczynach, objawach oraz najnowszych metodach leczenia tej powszechnej dolegliwości, która może pojawić się w każdym wieku. Dowiedz się więcej o epidemiologii ANN, jego patogenezie oraz skutecznych sposobach postępowania z objawami zarówno niefarmakologicznymi, jak i farmakologicznym, które możesz rekomendować pacjentom.

Alergiczny nieżyt nosa (ANN, rhinitis) to najczęstsza choroba alergiczna, która objawia się nadmierną wydzieliną (wyciek lub ściekanie po tylnej ścianie gardła), kichaniem, zatkaniem bądź świądem nosa. Jest to choroba, która może się pojawić w każdym wieku, najczęściej w drugiej i trzeciej dekadzie życia. Najczęstszymi alergenami wywołującymi ANN są alergeny roztoczy i pyłków roślin wiatropylnych [1], a wiosna to czas, w którym coraz więcej pacjentów szuka pomocy w aptekach.

Alergiczny nieżyt nosa – czy to częsty problem?

ANN stał się najczęstszą przewlekłą chorobą alergiczną dróg oddechowych dzieci i dorosłych, szczególnie w krajach rozwiniętych.[1] Według badania ECAP (Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce) częstość ANN występuje u 36,08 proc. badanej populacji. [2] Dane pokazują, że w Polsce, wśród dzieci w wieku 6 –7 lat, około 11% cierpi na okresowy alergiczny nieżyt nosa, a około 13% na formę przewlekłą tej choroby. Sytuacja jest poważniejsza wśród młodzieży w wieku 13 –14 lat, gdzie odsetki te wzrastają odpowiednio do 14% i 17%. Co więcej, mieszkańcy miast są bardziej narażeni na rozwój tej choroby niż ich rówieśnicy z obszarów wiejskich. ANN często jest pierwszym zjawiskiem w tzw. marszu alergicznym, szczególnie u dzieci w wieku 2– 4 lata, gdzie występuje częściej niż astma. [2]

Co warto wiedzieć o patogenezie ANN?

Objawy alergicznego nieżytu nosa (ANN) wynikają z zapalenia błony śluzowej nosa, wywołanego przez kontakt z alergenami. Proces ten rozpoczyna się od natychmiastowej reakcji na alergen, gdzie histamina, prowadzi do objawów takich jak świąd nosa, kichanie czy wodnisty wyciek z nosa. W ciągu kilkunastu minut po ekspozycji na alergen następuje nasilenie reakcji zapalnej, prowadzącej do obrzęku błony śluzowej nosa i zablokowania przewodów nosowych. Niektóre alergeny mogą bezpośrednio aktywować komórki bez udziału IgE, co prowadzi do przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i związanych z tym problemów (przewlekłej blokady nosa czy utrata powonienia).

Najczęstsze alergeny wywołujące ANN w Polsce to pyłki, roztocza, pleśnie i sierść zwierząt. Choć alergeny pokarmowe rzadko są bezpośrednią przyczyną ANN, warto zwracać uwagę na możliwość ich wpływu na nasilenie objawów, szczególnie u dzieci. [1]

Objawy ANN – nie pomyl tych objawów z infekcją.

Objawy alergicznego nieżytu nosa (ANN) mogą znacząco różnić się w zależności od jego formy. W przypadku okresowego ANN charakterystyczne są napadowe kichanie i wyciek wodnistej wydzieliny z nosa. Natomiast u osób z przewlekłym ANN dominuje zatkanie nosa i obecność gęstej, śluzowej wydzieliny, które u najmłodszych pacjentów mogą być jedynymi symptomami. Dodatkowo spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła może prowadzić do przewlekłego kaszlu, zwłaszcza wśród przedszkolaków. Świąd nosa często towarzyszy sezonowemu ANN, a u starszych dzieci może występować dodatkowo świąd spojówek, uszu, podniebienia lub gardła. W niektórych przypadkach głównie przy całorocznym ANN może dojść do upośledzenia lub utraty węchu. Objawy ogólnoustrojowe  takie jak lekkie podwyższenie temperatury, ból głowy, światłowstręt, problemy ze snem, koncentracją, uczeniem się, obniżenie nastroju, czy suchość błony śluzowej jamy ustnej mogą występować w sezonowym i przewlekłym ANN . [4]

Infekcja charakteryzuje się obecnością podwyższonej temperatury ciała oraz bóli mięśniowych. Te objawy pozwalają na rozróżnienie infekcji od alergii.[5]

Wytyczne ARIA – zasady postępowania w Alergicznym Nieżycie Nosa

Obecnie obowiązujące wytyczne leczenia alergicznego nieżytu nosa (ANN) zostały sporządzone przez ARIA (Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma), organizację, której celem jest edukacja oraz promowanie skutecznych metod leczenia ANN
i astmy opartych na rzetelnych danych naukowych.

Leczenie alergicznego nieżytu nosa (ANN) jest dostosowywane do ciężkości objawów i może być modyfikowane w zależności od reakcji pacjenta na terapię. W razie pogorszenia przebiegu choroby intensyfikuje się leczenie, w przypadku poprawy kontroli objawów choroby terapię redukuje się. W całorocznym ANN sugeruje się rozpoczęcie leczenia od samego GKS donosowego bez dodawania leku przeciwhistaminowego.

Zaleca się wczesne rozpoczęcie terapii w sezonowym alergicznym nieżytem nosa (ANN), stosując donosowe glikokortykosteroidy (GKS) i/lub leki przeciwhistaminowe na 10-14 dni przed spodziewanymi objawami, kontynuując przez cały okres narażenia na alergeny.

Glikokortykosteroidy donosowe (np. budezonid, furoinian flutykazonu) są głównym sposobem leczenia ANN, redukując objawy szybciej i skuteczniej niż inne środki. Zaleca się 1-2 dawki dziennie, z bezpiecznym długotrwałym stosowaniem. W ciężkich przypadkach, leczenie doustnymi GKS może być rozważane, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach. Leki przeciwhistaminowe są efektywne, zwłaszcza w łagodzeniu objawów spojówek i skóry. Preferowane są nowsze, drugiej generacji, ze względu na mniejsze ryzyko senności i interakcji lekowych. Leki przeciwleukotrienowe (np. montelukast) mogą być opcją, jednak donosowe GKS i leki przeciwhistaminowe są zalecane jako bardziej skuteczne. Kromoglikan sodowy obecnie jest rzadziej zalecany ze względu na niższą skuteczność. W przypadku leków obkurczających naczynia błony śluzowej nosa, takich jak ksylometazolina czy oksymetazolina, ich stosowanie jest ograniczone do krótkotrwałego użycia, aby uniknąć ryzyka polekowego nieżytu nosa. Leki przeciwcholinergiczne, takie jak bromek ipratropium, mogą być korzystne w redukcji wydzieliny, zwłaszcza w idiopatycznym nieżycie nosa. [4]

Rola farmaceuty w ANN

Oprócz rekomendacji odpowiedniego preparatu farmaceuta pełni ważną rolę w edukacji pacjenta. Leczenie niefarmakologiczne, przestrzeganie zaleceń dotyczących zachowania, aktywności ma istotne znaczenie w zmniejszaniu objawów alergii o łagodnym przebiegu. Pacjentom, którzy od lat zmagają się z sezonowym nasileniem choroby warto zarekomendować bieżące śledzenie danych o stężeniach pyłków w powietrzu.  W Polsce prowadzi się regularny monitoring tych wartości, a informacje te są dostępne zarówno w mediach, jak i online. Ta wiedza pozwoli na zabezpieczenie pacjenta w odpowiednie leki, zanim wystąpi zaostrzenie objawów. W przypadku alergii na roztocza kurzu domowego warto polecać pacjentom wdrożenie kompleksowych strategii redukcji tych alergenów, składają się na nie m.in. użycie specjalnej pościeli antyalergicznej, pranie tekstyliów w temperaturze przekraczającej 55°C, eliminacja dywanów i pluszowych zabawek oraz korzystanie z odkurzaczy z filtrami HEPA lub wodnymi. Warto poinformować pacjenta, że w  przypadku alergii na zwierzęta domowe, pleśnie czy alergeny zawodowe, rekomendowane jest ich usunięcie z otoczenia osoby alergicznej. Pomocne w usuwaniu alergenów i łagodzeniu objawów jest też płukanie nosa solą fizjologiczną lub roztworem hipertonicznym. [4]

Źródła:

1. Emeryk A, Bartkowiak-Emeryk M, Kowalska M. Definicja, podział i epidemiologia alergicznego nieżytu nosa Post Dermatol Alergol 2012; XXIX (supl. 1): s1–s5
2. Asher MI, Montefort S, Bjorkstein B, et al. Worldwide time trends in the prevalence of symptoms of asthma, allergic rhinitis, allergic rhinoconjunctivitis, and eczema in childhood: ISAAC Phases One and Three repeat multi-country cross-sectional surveys. Lancet 2006; 368: 733-43
3. https://pulsmedycyny.pl/leczenie-ann-miedzy-standardami-a-codzienna-praktyka-896446 [dostęp: 17,03.2024r.]
4. Emeryk A. Świerczyńska-Krępa M. Rogala B, Brożek J. Alergiczny nieżyt nosa Medycyna praktyczna, Postępy pediatrii, 2020 (04)
5. Samoliński B, Lipiec A, Raciborski F, Komorowski J. Allergy and infection. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs. 2012:86-89.