Otyłość a odporność – wpływ na ryzyko infekcji i rola farmaceuty w profilaktyce

Otyłość to nie tylko problem metaboliczny, ale także istotny czynnik zaburzający odporność i zwiększający ryzyko infekcji. Dowiedz się, jakie mechanizmy leżą u podstaw tej zależności i jaką rolę w profilaktyce mogą odegrać farmaceuci.

Otyłość a układ odpornościowy

Otyłość istotnie zmienia funkcjonowanie układu odpornościowego. Prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego o niskim nasileniu, który ma charakter ogólnoustrojowy i skutkuje dysregulacją odpowiedzi immunologicznej [1–6].

Otyłość jest nie tylko zmienionym stanem metabolicznym, ale także immunologicznym. To istotny modyfikator układu odpornościowego i reakcji zapalnych [4].

Czy tkanka tłuszczowa moduluje układ odpornościowy?

Tkanka tłuszczowa nie jest jedynie magazynem energii – aktywnie uczestniczy w procesach zapalnych i immunologicznych – to dynamiczny narząd endokrynny, który produkuje adipokiny [3,6].

Najważniejsze adipokiny to [1,3,6]:

• adiponektyna – działa przeciwzapalnie i poprawia tolerancję glukozy; jej poziom u osób otyłych spada;
• leptyna – działa prozapalnie, a jej podwyższone stężenie w otyłości może wiązać się m.in. z astmą i wolniejszą eliminacją wirusów z organizmu (np. grypy).

Czy rozmieszczenie tkanki tłuszczowej ma znaczenie dla odporności?

Znaczenie dla odporności ma nie tylko ilość tkanki tłuszczowej trzewnej, ale także jej lokalizacja [6]. Może ona gromadzić się w narządach limfatycznych, np. grasicy, szpiku czy węzłach chłonnych [1,5].

Co zmienia obecność tkanki tłuszczowej w narządach limfatycznych [1,5]?

• Przyspiesza proces inwolucji grasicy, powodując jej otłuszczenie, zatarcie struktury i zmniejszenie liczby prekursorów limfocytów T.
• Adipocyty w szpiku kostnym mogą hamować hematopoezę.
• W węzłach chłonnych upośledza transport chłonki i migrację komórek dendrytycznych, co osłabia inicjację odpowiedzi immunologicznej.
• W śledzionie dochodzi do odgraniczenia ilości limfocytów T, co bezpośrednio osłabia zdolność organizmu do zwalczania zróżnicowanych infekcji. Wpływa to również na zmiany w proporcjach subpopulacji limfocytów.

Otyłość brzuszna a układ oddechowy

Otyłość brzuszna może oddziaływać również na układ oddechowy. Dochodzi do nadmiernego ucisku przepony, co ogranicza wentylację płuc i wpływa na redukcję wysycenia krwi tlenem. Może to sprzyjać rozwojowi infekcji w dolnych drogach oddechowych. Odkładanie się tłuszczu w śródmiąższu płuc osłabia mechanizmy obronne tego narządu [6].

Otyłość sprzyja przedwczesnemu „starzeniu się” układu odpornościowego i osłabieniu mechanizmów obronnych, zarówno w zakresie odporności wrodzonej, jak i nabytej [1,3,5,6].

Przewlekły stan zapalny w otyłości

W otyłości dochodzi do nadprodukcji cytokin prozapalnych, takich jak TNF-α, IL-6 i MCP-1, wydzielanych zarówno przez komórki odpornościowe, jak i adipocyty [2,3,5]. Ich nadmiar zakłóca sygnalizację insulinową w mięśniach i tkance tłuszczowej, a jednocześnie nasila przewlekły stan zapalny i zaburza równowagę odpowiedzi immunologicznej [1,5]. Stan ten prowadzi do utrzymania się zapalenia o niskim nasileniu, czego markerem jest m.in. podwyższone CRP [6].

Otyłość, jelita i odporność

Otyłość sprzyja zmianom w mikrobiocie jelitowej (dysbiozie) oraz zwiększonej przepuszczalności bariery jelitowej. Ułatwia to przenikanie fragmentów bakterii, takich jak lipopolisacharyd (LPS), do krwiobiegu, co dodatkowo nasila ogólnoustrojowy stan zapalny [1,4]. Dodatkowo dieta wysokotłuszczowa prowadzi do wczesnej aktywacji prozapalnego szlaku w kępkach Peyera. W szerszej perspektywie otyłość wiąże się z dysfunkcją całej tkanki limfatycznej związanej z jelitami (GALT), co upośledza tolerancję pokarmową i sprzyja rozwojowi chorób metabolicznych o podłożu zapalnym [5].

Otyłość a zwiększone ryzyko chorób zakaźnych

Otyłość istotnie zwiększa ryzyko chorób zakaźnych, ich cięższy przebieg i gorsze rokowania. Wynika to z dysregulacji układu odpornościowego oraz współistnienia chorób metabolicznych, takich jak insulinooporność, cukrzyca typu 2 czy miażdżyca [3,5,6].

Szczepienia u osób otyłych

Otyłość wiąże się z osłabioną odpowiedzią immunologiczną na szczepienia, co wiąże się z ich mniejszą skutecznością. Osoby otyłe są uznawane za grupę o obniżonej responsywności poszczepiennej. Zmniejszona odpowiedź może wystąpić po szczepieniu przeciw grypie i WZW B [1,3,5,6]. Mimo to obecnie nie zaleca się modyfikacji dawek ani schematów szczepień u dorosłych z otyłością [6].

Za obniżoną skuteczność szczepień mogą odpowiadać przewlekły stan zapalny towarzyszący otyłości, obecny już przed podaniem preparatu oraz ryzyko jego nieprawidłowego wstrzyknięcia w tkankę tłuszczową zamiast domięśniowo [6].

Co może zrobić farmaceuta?

W codziennej praktyce farmaceuta może odegrać ważną rolę w profilaktyce infekcji u osób z otyłością, zwracając uwagę na kilka kluczowych obszarów:

• Witamina D₃ – jej niedobór jest częsty u pacjentów z otyłością, a jej prawidłowy poziom wspiera odporność wrodzoną i nabytą [6]. Warto wykonać oznaczenie poziomu 25(OH)D i w razie niskich wartości rekomendować odpowiednią suplementację.
• Szczepienia – odpowiedź poszczepienna bywa słabsza, mimo to immunizacja pozostaje najskuteczniejszą metodą profilaktyki i powinna być konsekwentnie rekomendowana pacjentom z otyłością [6].
• Edukacja i styl życia – należy uświadamiać pacjentów, że otyłość zwiększa podatność na infekcje i cięższy przebieg chorób zakaźnych. Warto podkreślać rolę modyfikacji stylu życia – redukcja masy ciała obniża markery stanu zapalnego, a regularna aktywność fizyczna zmniejsza stężenie cytokin prozapalnych [1–6].

Piśmiennictwo:

1. Andersen CJ, Murphy KE, Fernandez ML. Impact of Obesity and Metabolic Syndrome on Immunity. Adv Nutr. 2016;7(1):66-75. Published 2016 Jan 15. doi:10.3945/an.115.010207
2. Liu R, Nikolajczyk BS. Tissue Immune Cells Fuel Obesity-Associated Inflammation in Adipose Tissue and Beyond. Front Immunol. 2019;10:1587. Published 2019 Jul 17. doi:10.3389/fimmu.2019.01587
3. Ray A, Bonorden MJL, Pandit R, Nkhata KJ, Bishayee A. Infections and immunity: associations with obesity and related metabolic disorders. J Pathol Transl Med. 2023;57(1):28-42. doi:10.4132/jptm.2022.11.14
4. Jiang Z, Tabuchi C, Gayer SG, Bapat SP. Immune Dysregulation in Obesity. Annu Rev Pathol. 2025;20(1):483-509. doi:10.1146/annurev-pathmechdis-051222-015350
5. Winer DA, Luck H, Tsai S, Winer S. The Intestinal Immune System in Obesity and Insulin Resistance. Cell Metab. 2016;23(3):413-426. doi:10.1016/j.cmet.2016.01.003
6. Otyłość i jej powikłania. Red. Ostrowska, Lucyna; Bogdański, Paweł; Mamcarz, Artur . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 1056 s. ISBN 978-83-200-6584-8, doi: https://doi.org/10.53270/2021.022