Pestki dyni zwyczajnej – skład, działanie i zastosowanie w praktyce farmaceuty

Dynia zwyczajna to roślina ceniona nie tylko w diecie, ale także w fitoterapii. W farmacji wykorzystuje się głównie pestki, olej i ekstrakty, których składniki aktywne – fitosterole, kwasy tłuszczowe czy minerały – mają udokumentowane działanie wspomagające w łagodnym przeroście prostaty oraz dolegliwościach układu moczowego.

Dynia jako surowiec

Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo L.) to jednoroczna roślina z rodziny dyniowatych pochodząca z Ameryki Południowej i Środkowej – obecnie uprawiana jest w wielu krajach [1,2]. W fitoterapii wykorzystuje się dojrzałe nasiona dyni – świeże, suszone, olej oraz ekstrakty [2].

Zgodnie z monografią EMA z nasion dyni zwyczajnej pozyskuje się następujące przetwory roślinne [3]:
a) rozdrobniony surowiec roślinny,
b) ekstrakt gęsty (DER 15–25:1), rozpuszczalnik: etanol 92% m/m,
c) ekstrakt suchy (DER 15–30:1), rozpuszczalnik: etanol 60% v/v,
d) olej tłusty.

Zarówno nasiona dyni, jak i ich przetwory są stosowane w lecznictwie w stałych postaciach doustnych [3].

Fitoskładniki dyni

Skład chemiczny nasion i oleju z dyni zależy od gatunku i odmiany, różni się m.in. proporcjami kwasów tłuszczowych [1,2,5].

Nasiona dyni – skład

Nasiona zawierają 40–54% oleju, którego główne kwasy tłuszczowe to [1]:

• linolowy (35,6–60,8%),
• oleinowy (21,0–46,9%),
• palmitynowy (9,5–14,5%),
• stearynowy (3,1–7,4%).

W porównaniu z innymi surowcami stosowanymi w BPH (palma sabalowa, śliwa afrykańska), pestki dyni cechuje prostszy skład i wysoka zawartość kwasu linolowego [1].

Do kluczowych związków należą również [2]:

• fitosterole (β-sitosterol, sterole Δ⁷),
• triterpeny (np. kukurbitacyna),
• minerały (m.in. selen – pestki dyni są jednym z jego najbogatszych źródeł),
• witaminy: B₁, B₂, C, tokoferole (witamina E).

Olej z nasion dyni – skład

Olej charakteryzuje się wysoką zawartością kwasów tłuszczowych nienasyconych (ok. 78%) [2]:

• głównie linolowy (40–56%),
• oleinowy (20–35%), palmitooleinowy (ok. 0,5%).

Kwasy nasycone stanowią 13–23% (palmitynowy 6–13%, stearynowy 5–10%) [2].

Istotna jest frakcja sterolowa – dominują Δ⁷-stigmasterol i Δ⁷,25-stigmastadienol; mniej jest spinasterolu, a także Δ⁷-avenasterol i β-sitosterol. Olej jest również źródłem witamin, karotenoidów i pierwiastków śladowych, np. selenu [2].

Wskazania do stosowania dyni

Preparaty z pestek dyni stosuje się przede wszystkim wspomagająco w dolegliwościach ze strony gruczołu krokowego oraz dolnych dróg moczowych [2].

• Olej z pestek dyni i suszone nasiona – dzięki zawartości fitosteroli wykazują działanie wspomagające i profilaktyczne w łagodnym przeroście prostaty i zaburzeniach oddawania moczu [2]. β-sitosterol działa antyandrogennie, a dodatkowo olej obniża poziom VLDL we krwi, co może korzystnie wpływać na profil lipidowy i miażdżycę u osób starszych [8].
• Wyciąg etanolowy – stosowany w podrażnieniach pęcherza i trudnościach w oddawaniu moczu. Działa rozkurczowo, zmniejsza stan zapalny i zaleganie moczu, ułatwia opróżnianie pęcherza [2].

Olej z pestek dyni i wyciągi etanolowe łagodzą objawy ze strony dolnych dróg moczowych, ale nie zmniejszają wielkości gruczołu krokowego. W przypadku utrzymywania się lub nasilania dolegliwości pacjent powinien być skierowany do lekarza [2].

Przeczytaj również: ZUM z perspektywy farmaceuty

Jak dynia działa na gruczoł krokowy?

Fitosterole zawarte w oleju i wyciągu z pestek dyni wykazują wielokierunkowe działanie [2]:

• hamują aktywność aromatazy i 5-α-reduktazy,
• działają przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo,
• blokują wiązanie dihydrotestosteronu (DHT) z receptorami w gruczole krokowym,
• zmniejszają napięcie mięśni gładkich, poprawiając elastyczność gruczołu.

W efekcie oddawanie moczu staje się łatwiejsze, w tym zmniejsza się ilość moczu zalegającego w pęcherzu [2].

Znaczenie mają także inne składniki:

• selen – działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie,
• kwas linolowy – może regulować współdziałanie mięśnia wypieracza pęcherza i zwieraczy cewki moczowej [2].

Dynia a inne zioła na prostatę

W porównaniu z innymi roślinnymi surowcami stosowanymi w łagodnym przeroście prostaty (np. owoc palmy sabalowej, kora śliwy afrykańskiej), frakcja sterolowa dyni słabiej hamuje aktywność 5-α-reduktazy i wiązanie androgenów [2].

Dynia vs. tamsulosyna i finasteryd

Preparaty z pestek dyni były porównywane z lekami stosowanymi w łagodnym przeroście prostaty (BPH) – tamsulosyną i finasterydem [1,7].

• Olej z pestek dyni łagodził objawy BPH i był dobrze tolerowany, ale działał słabiej niż tamsulosyna [7].
• Spinasterol może hamować rozrost prostaty i modulować metabolizm androgenów podobnie do finasterydu [1].

Dotychczasowe dane sugerują korzystne działanie oleju, ale jego miejsce w terapii wymaga dalszych badań [1,7].

Pestki dyni na pasożyty

Nasiona dyni tradycyjnie stosowano jako środek przeciwrobaczy [3,4]. Ich działanie wiąże się z obecnością kukurbitacyny – triterpenu porażającego układ nerwowy niektórych pasożytów jelitowych, np. tasiemców i owsików. Związek ten słabo wchłaniania się. W medycynie ludowej świeże pestki dyni wykorzystywano szczególnie u dzieci w leczeniu robaczycy [2].

Przeczytaj również: Owsica u dzieci i dorosłych

Przeciwwskazania i działania niepożądane

Preparaty z nasion dyni są zazwyczaj dobrze tolerowane, jednak istnieją pewne ograniczenia ich stosowania [4]:

• nadwrażliwość lub alergia na nasiona i przetwory z dyni,
• ciąża – ze względu na właściwości w zakresie wzmagania ukrwienia macicy (tradycyjne wykorzystanie jako środka poronnego).

Skutki uboczne są zwykle łagodne – obejmują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (zgaga, nudności, bóle brzucha, biegunka). Reakcje alergiczne występują rzadko [1,4].

Właściwości dyni wg EMA, EFSA i ESCOP

Ocena skuteczności i bezpieczeństwa preparatów roślinnych, w tym z nasion dyni, różni się w zależności od instytucji zajmujących się fitoterapią i żywnością. Najważniejsze stanowiska dotyczące tego surowca wydały: EMA, ESCOP i EFSA.

• EMA (ang. European Medicines Agency) – Ze względu na ponad 30-letnie stosowanie preparatów z nasion dyni, ale jednocześnie niewystarczającą liczbę wiarygodnych badań klinicznych, preparaty zawierające nasiona dyni lub ich przetwory mają status leków o tradycyjnym zastosowaniu (ang. traditional use) w łagodzeniu dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych związanych z rozrostem prostaty [1,3]. EMA potwierdza tradycyjne stosowanie również w pęcherzu nadreaktywnym [3].
• ESCOP (ang. European Scientific Cooperative on Phytotherapy) – Podobny zakres wskazań, co EMA, dodatkowo objawowe leczenie zaburzeń mikcji, np. dyzuria, częstomocz i nokturia [3].
• EFSA (ang. European Food Safety Authority) – W 2011 r. negatywnie oceniła oświadczenia zdrowotne dotyczące pestek dyni w kontekście „utrzymania prawidłowego rozmiaru prostaty i oddawania moczu” (ID 2029, 2365). Powodem była niewystarczająca charakterystyka surowca i brak badań potwierdzających deklarowane działanie [EFSA 2011] [5].

Mimo negatywnej oceny EFSA, oświadczenia zdrowotne dotyczące roślin (tzw. botanical claims), w tym pestek dyni, nie zostały wycofane. Komisja Europejska zawiesiła ich ocenę i pozostawiła na liście on hold – co oznacza, że nie zostały ani zatwierdzone, ani odrzucone. Producenci mogą je stosować na własną odpowiedzialność, pod warunkiem zgodności z rozporządzeniem (WE) nr 1924/2006, choć nie mają one potwierdzenia naukowego EFSA. Dowody z tradycyjnego stosowania nie są wystarczające, aby uzasadniać takie oświadczenia na żywności [7].

Piśmiennictwo:

1. Lek pochodzenia naturalnego. Red. Kiss, Anna . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 497 s. ISBN 978-83-200-6578-7, doi: https://doi.org/10.53270/2021.023.
2. Lamer-Zarawska, Eliza. Fitoterapia i leki roślinne. Red. . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013, 502 s. ISBN 978-83-20-04650-2.
3. https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-cucurbita-pepo-l-semen_en.pdf, dostęp online 07.10.2025.
4. https://iris.who.int/items/6418d8af-5200-4e6b-9bf5-004f3aa62a37, dostęp online 07.10.2025.
5. https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.2903/j.efsa.2011.2243, dostęp online 07.10.2025.
6. Anita Kušar, Igor Pravst, Exploitation of the traditional evidence for botanical health claims on foodstuffs in Europe, Journal of Functional Foods, Volume 89, 2022, 104936, ISSN 1756-4646, https://doi.org/10.1016/j.jff.2022.104936.
7. Zerafatjou, N., Amirzargar, M., Biglarkhani, M. et al. Pumpkin seed oil (Cucurbita pepo) versus tamsulosin for benign prostatic hyperplasia symptom relief: a single-blind randomized clinical trial. BMC Urol 21, 147 (2021). https://doi.org/10.1186/s12894-021-00910-8.
8. Andrologia. Red. Słowikowska-Hilczer, Jolanta . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020, 631 s. ISBN 978-83-200-6225-0.