Skórne objawy otyłości – skąd się biorą i co je wywołuje?

Otyłość to choroba systemowa, która wpływa również na skórę. Sprzyja rozwojowi rogowacenia ciemnego, rozstępów, infekcji skórnych oraz nasila przebieg przewlekłych dermatoz, takich jak łuszczyca czy trądzik odwrócony. Wiedza o tych zależnościach pozwala farmaceucie lepiej wspierać pacjenta w profilaktyce i łagodzeniu dolegliwości dermatologicznych.

Czy otyłość wpływa na stan i funkcjonowanie skóry?

Otyłość wywiera istotny, często destrukcyjny wpływ na skórę. Jest to efekt nakładających się patomechanizmów, takich jak [1,2]:

• przewlekły stan zapalny,
• stres oksydacyjny,
• zaburzenia metaboliczne (insulinooporność, hiperglikemia, hiperleptynemia, hiperandrogenizm u kobiet),
• osłabienie odporności,
• zaburzenia krążenia,
• zmiany w mikrobiomie skóry (m.in. zwiększony udział bakterii Corynebacterium).

Skutkiem tych procesów są m.in. [1,2,5,6]:

• uszkodzenie bariery ochronnej skóry i zwiększona przeznaskórkowa utrata wody (TEWL), prowadzące do kserozy i osłabienia wytrzymałości naskórka,
• nadmierna proliferacja keratynocytów,
• zmniejszona ekspresja keratyn i pogorszenie funkcji barierowej,
• spowolnione gojenie ran,
• zaburzenia przepływu w naczyniach limfatycznych i żylnych,
• zaburzenia w budowie i funkcjonowaniu kolagenu,
• nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów łojotokowych,
• zwiększona podatność na infekcje skórne i ich nawroty.

Schorzenia dermatologiczne u osób z otyłością

Otyłość sprzyja rozwojowi wielu dermatoz, które często wykraczają poza problem estetyczny. Do najczęściej spotykanych należą zmiany związane z:

• insulinoopornością,
• zaburzeniami hormonalnymi,
• skutkami mechanicznego rozciągania skóry,
• miejscowymi infekcjami [6].

Rogowacenie ciemne

Rogowacenie ciemne to jedna z najczęstszych dermatoz związanych z otyłością, ale również hiperinsulinemią. Objawia się symetrycznymi, brązowymi, aksamitnymi w dotyku i brodawkowatymi zgrubieniami skóry, najczęściej w fałdach – na karku, pod pachami, w pachwinach i pod piersiami [3,4,5]. Towarzyszą jej hiperpigmentacja i hiperkeratoza [6]. Zmiany te obserwuje się u 74% pacjentów z otyłością [5].

Włókniaki miękkie

Włókniaki miękkie to niewielkie, uszypułowane guzki skórne w kolorze skóry. Ich liczba koreluje ze stopniem hiperinsulinemii. Zmiany najczęściej lokalizują się w miejscach typowych dla rogowacenia ciemnego – na szyi, pod pachami oraz w pachwinach [1,3,5].

Rozstępy

Rozstępy to zmiany o charakterze estetycznym, powstające wskutek mechanicznego rozciągania skóry i pękania włókien sprężystych w skórze właściwej. Są podłużnymi, wrzecionowatymi zmianami skórnymi tworzącymi się na skutek rozciągania skóry i zrywania włókien kolagenu. Najczęściej lokalizują się na brzuchu, piersiach, pośladkach, udach i ramionach [3,5,6].

Pogorszone gojenie się ran

Otyłość w istotny sposób zaburza proces gojenia ran [1,5]. Mechanizm ten obejmuje m.in. [1,4]:

• niewydolność naczyniową i niedotlenienie tkanek, które upośledzają syntezę kolagenu i angiogenezę,
• przewlekły stan zapalny i dysfunkcję komórek odpornościowych.

Znaczenie mają również czynniki miejscowe, np. osłabiona bariera skórna oraz wilgotne i ciepłe fałdy, które sprzyjają namnażaniu drożdżaków oraz bakterii, takich jak gronkowce i paciorkowce, prowadzących do zapalenia mieszków włosowych i czyraczności [3,4,5].

Infekcje skóry

U osób z otyłością częściej rozwijają się infekcje skórne. Wynika to z osłabionej odporności, wilgotnego środowiska w fałdach skórnych oraz zaburzeń krążenia. Do najczęstszych należą [3,4,5]:

• zakażenia drożdżakowe wywołane przez Candida albicans – prowadzące do wyprzenia drożdżakowego, najczęściej pod piersiami, w pachwinach, w fałdzie brzusznym, między pośladkami;
• zakażenia bakteryjne, m.in. róża (wywołana przez paciorkowce), czyraczność i zapalenie mieszków włosowych (wywołane przez gronkowce) oraz łupież rumieniowy (związany z Corynebacterium minutissimum), a także wyprzenie bakteryjne.

Zmiany skórne w przewlekłej niewydolności żylnej

Oznaką przewlekłej niewydolności żylnej są nie tylko typowe objawy krążeniowe, np. obrzęk, ale również niektóre zmiany skórne [6]. Wśród nich wymienia się:

• przebarwienia rdzawobrązowe,
• stwardnienie skórno-tłuszczowe,
• owrzodzenia żylne (w zaawansowanych stadiach choroby).

Otyłość jako czynnik ryzyka chorób skóry

Otyłość jest uznawana za niezależny czynnik ryzyka rozwoju lub cięższego przebiegu wielu przewlekłych chorób zapalnych skóry, np. AZS [1,3,5]. Wśród nich wymienia się również:

• łuszczycę – u pacjentów z otyłością może występować łuszczyca wysiękowa (odwrócona), to czynnik ryzyka rozwoju łuszczycy oraz czynnik znacząco zaostrzający jej przebieg i wpływający na odpowiedź na leczenie;
• trądzik odwrócony – prowadzi do powstania guzków, ropni i przetok w okolicach pach, pachwin i narządów płciowych, w tych miejscach dochodzi do zwiększonego tarcia, pocenia się i okluzji ujść mieszków włosowych, co sprzyja rozwojowi stanu zapalnego. Jest częstszy u mężczyzn.

Rola farmaceuty

Farmaceuta może wesprzeć pacjenta z otyłością z dermatozami w kilku aspektach [3,5]:

• Edukacja zdrowotna – otyłość to czynnik zaostrzający i zwiększający ryzyko niektórych dolegliwości skórnych, np. o etiologii infekcyjnej, a także mogący osłabić działanie niektórych leków (słabsza odpowiedź na leczenie systemowe przy stosowaniu leków biologicznych), dlatego warto namówić pacjenta do redukcji masy ciała,
• Dobór odpowiednich preparatów do pielęgnacji skóry – preparaty o charakterze emolientów, które wspierają barierę naskórkową, ograniczają suchość, a także preparaty keratolityczne (np. z mocznikiem, kwasem salicylowym) w przypadku rogowacenia okołomieszkowego lub stóp, a także odpowiednia higiena fałdów skórnych i ich osuszanie, co chroni przed wyprzeniami o różnej etiologii.

Piśmiennictwo:

1. Palanivel JA, Millington GWM. Obesity-induced immunological effects on the skin. Skin Health Dis. 2023;3(3):e160. Published 2023 Feb 28. doi:10.1002/ski2.160.
2. Aoki M, Murase T. Obesity-associated insulin resistance adversely affects skin function. PLoS One. 2019;14(10):e0223528. Published 2019 Oct 3. doi:10.1371/journal.pone.0223528.
3. Darlenski R, Mihaylova V, Handjieva-Darlenska T. The Link Between Obesity and the Skin. Front Nutr. 2022;9:855573. Published 2022 Mar 10. doi:10.3389/fnut.2022.855573.
4. Frasca D, Strbo N. Effects of Obesity on Infections with Emphasis on Skin Infections and Wound Healing. J Dermatol Skin Sci. 2022;4(3):5-10. doi:10.29245/2767-5092/2022/3.1157.
5. Otyłość i jej powikłania. Red. Ostrowska, Lucyna; Bogdański, Paweł; Mamcarz, Artur . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 1056 s. ISBN 978-83-200-6584-8, doi: https://doi.org/10.53270/2021.022.
6. Kożuch-Sajdak K, Najczęstsze problemy dermatologiczne w otyłości, Kosmetologia Estetyczna, 3/2014/vol.3.