Diagnostyka niedoczynności tarczycy – jak przygotować się do badań?

Choroby tarczycy stanowią istotny problem zdrowotny. Farmaceuta jako łatwo dostępne medyczne ogniwo, może odegrać istotną rolę w zakresie sugestii odpowiednich badań, a także właściwego przygotowania do nich. W artykule omówimy najważniejsze aspekty diagnostyki chorób tarczycy oraz praktyczne wskazówki, jakie farmaceuta może przekazać pacjentowi.

Diagnostyka chorób tarczycy – kluczowe badania

Niedoczynność tarczycy stanowi najczęściej występujące zaburzenie tego gruczołu. Pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy dotyczy nawet około 7% dorosłych kobiet i 1% mężczyzn. Co istotne – utajona postać może dotyczyć nawet 10% populacji [1]. Dlatego tak istotne są badania. Podstawową metodą oceny funkcji tarczycy jest oznaczenie poziomu TSH (hormonu tyreotropowego). Dodatkowo, istotne jest oznaczenie wolnych hormonów tarczycy – FT3 i FT4. Pierwotna niedoczynność tarczycy jest definiowana przez stężenie TSH powyżej zakresu referencyjnego (najczęściej jest to 0,4−4,0 mIU/l) wraz ze stężeniem wolnej tyroksyny poniżej normy [1]. Pamiętajmy jednak, że nigdy wyników pacjent nie powinien interpretować samodzielnie. Wartości referencyjne dotyczą bowiem ogółu populacji, natomiast w codziennej praktyce lekarskiej istnieją szczególne sytuacje, kiedy należy zastosować indywidualny zakres normy. Przeciwciała przeciwtarczycowe, w tym przeciwko peroksydazie tarczycowej (aTPO), czy przeciwko tyreoglobulinie (aTG) to z kolei badania pomocne w diagnozowaniu chorób autoimmunologicznych, takich jak choroba Hashimoto. Taka diagnostyka jest uzupełniana również o badanie ultrasonograficzne gruczołu tarczowego (USG tarczycy).

Przygotowanie do badań

Wydzielanie TSH jest pulsacyjne oraz charakteryzuje się zmiennością dobową. Najwyższe stężenia obserwowane są w godzinach nocnych. Wzrost sekrecji rozpoczyna się zwykle około godziny 21.00. Stąd zaleca się, aby badanie było wykonywane w godzinach porannych (między 7 a 10) lub o określonej porze w przypadku badań powtarzanych. Ma to bardzo ważne znaczenie dla prawidłowej diagnostyki. Przykładowo ten sam pacjent w godzinach porannych może uzyskać wyniki TSH około 5 mIU/ml, podczas gdy wykonanie badania w godzinach południowych, gdy poziom TSH we krwi spada, może skutkować otrzymaniem wyniku np. około 2 mIU/ml, co jest już wartością prawidłową. Oznaczenia TSH należy więc wykonywać w godzinach porannych, a ponadto:

• w pełnym zdrowiu (nawet łagodne infekcje z lekkim stanem zapalnym nie pozostają bez wpływu na wyniki badań krwi pod kątem oceny pracy gruczołu tarczowego),
• po przespanej nocy,
• w okresie wolnym od stresu (oczywiście stresu nie jesteśmy w stanie zupełnie wyeliminować, ale przed badaniami krwi warto postawić na spokojny wieczór),
• bez obciążenia dużą aktywnością fizyczną (jeśli jesteśmy przyzwyczajeni do wieczornych treningów czy też długiego biegania warto na wieczór przed badaniami zrezygnować z większych aktywności),
• najlepiej w laboratorium analitycznym, a nie punkcie pobrań krwi (eliminujemy błędy związane ze sposobem transportu).

Na badania warto też przyjść trochę wcześniej. Zdarza się, że bardzo się spieszymy i wręcz wbiegamy do przychodni. To również nie służy osiągnięciu wiarygodnych wyników. Należy również zrezygnować z picia alkoholu przed pobraniem krwi. Stosowanie preparatów zawierających biotynę może skutkować obrazem sugerującym nadczynność tarczycy (zmniejszone stężenie TSH i wzrost stężenia FT4 w surowicy). Dlatego przed wykonaniem ponownych badań hormonalnych należy odstawić biotynę na co najmniej 2–3 dni [3]. Bycie na czczo nie jest bezwzględnie wymagane [4].

Rola farmaceuty

Zaburzenia funkcji gruczołu tarczowego występują u szerokiego grona pacjentów. Farmaceuci odgrywają kluczową rolę w edukacji na temat diagnostyki i odpowiedniego przygotowania do tego typu badań. Wymaga ono spełnienia określonych warunków. Dzięki rzetelnej edukacji farmaceuty pacjent uniknie błędów, które mogłyby wpłynąć na wyniki, co przekłada się na trafniejszą diagnozę,  a następnie skuteczniejsze leczenie.

Piśmiennictwo:

1. Woźniak MJ, Matyjaszek-Matuszek B. Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy. Lekarz POZ. 2022, 5: 330-337.
2. Dostęp on-line 28.02.2025: https://www.mp.pl/pacjent/zapytajlekarza/lista/show.html?id=100452.
3. Dostęp on-line 28.02.2025: https://www.mp.pl/endokrynologia/ekspert/243909,stosowanie-biotyny-a-wiarygodnosc-wynikow-badan-w-kierunku-chorob-tarczycy.
4. Dostęp on-line 28.02. 2025: https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.8.2.9.