Na co zwrócić uwagę w rozmowie z pacjentem z oparzeniami słonecznymi?

Oparzenia słoneczne latem to nieodłączny element porad udzielanych w naszych aptekach. Czy wiesz jak rozróżnić różne stopnia oparzenia, kiedy skierować pacjenta do lekarza? Podpowiadamy jak przeprowadzić efektywny wywiad z pacjentem i co zarekomendować.

Oparzenie słoneczne jest reakcją zapalną obszaru skóry, który był narażony na intensywne działanie promieni słonecznych [1]. Dla pacjentów dolegliwość ta może być bolesna i powodować niebezpieczne powikłania. Na co powinien zwrócić uwagę farmaceuta lub technik farmaceutyczny podczas rozmowy z pacjentem? W jaki sposób personel apteczny może pomóc pacjentowi z oparzeniem słonecznym? O tym piszemy w poniższym artykule.

Grupy pacjentów szczególnie narażonych na powstawanie oparzeń słonecznych

Pierwszą grupą pacjentów szczególnie narażonych na oparzenia słoneczne są dzieci oraz osoby posiadające jasną karnację, a także blond włosy i niebieskie oczy. Dzieje się tak dlatego, że skóra takich osób produkuje mniejsze ilości melaniny (barwnika, który jest odpowiedzialny za kolor skóry, włosów i oczu oraz ochronę przed promieniami UV).

Szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na kobiety w ciąży. Zmiany hormonalne w korelacji z ekspozycją na promieniowanie słoneczne zwiększają ryzyko powstawania przebarwień skórnych. Ciężarnym pacjentkom warto zalecać produkty z wysokim filtrem, noszenie kapeluszy, przewiewnych ubrań oraz unikanie nadmiernej i długiej ekspozycji na słońce [3].

Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry często zgłaszają złagodzenie zmian po wystawieniu skóry na działanie promieni słonecznych. Rzeczywiście, promieniowanie UV sprzyja redukcji świądu i wyprysku. Fototerapia jest nawet jedną z uzupełniających metod leczenia pacjentów z ciężkimi postaciami AZS. Niestety ryzyko związane ze szkodliwym działaniem promieni słonecznych (m.in. działanie kancerogenne) jest wyższe niż korzyści wynikające z opalania skóry z AZS [2].

Kolejną grupą osób, narażoną na oparzenia słoneczne są pacjenci zażywający leki zwiększające wrażliwość na światło słoneczne, czyli fotosensybilizatory. Niestety lista środków farmakologicznych, które mogą wyzwolić efekt fotoalergiczny lub fototoksyczny, jest obszerniejsza niż mogłoby się wydawać. Możemy do nich zaliczyć m.in.: tetracykliny (zwłaszcza doksycyklina) [5], NLPZ (np. ketoprofen) [6], leki moczopędne np. furosemid [10], leki przeciwcukrzycowe (np. Metfomina) [11], leki przeciwpsychotyczne (np. Fenotiazyny) [11]. Stosowanie wielu ziół także niesie ryzyko wystąpienia zmian skórnych – tymczasem przez pacjentów są one często postrzegane jako całkowicie bezpieczne w stosowaniu. Do fotouczulających roślin należą m.in. tak popularne zioła jak rumianek pospolity, skrzyp polny, czy nagietek lekarski. Pamiętajmy, że pacjenci rzadko czytają ulotki dołączone do opakowania, dlatego warto zawsze ostrzegać przed możliwym skutkiem ekspozycji słonecznej w trakcie terapii.

U chorych po przeszczepie narządów występuje wysokie ryzyko zachorowania na nowotwory w stosunku do populacji ogólnej, wynikające z konieczności długotrwałego stosowania leków immunosupresyjnych. . Według badań jednym z najczęstszych nowotworów w tej grupie osób są nowotwory skóry, a poparzenia słoneczne zwiększają ryzyko ich występowania [4].

Objawy oparzenia słonecznego

Objawy oparzenia słonecznego są zależne od jego stopnia i długości przebywania na słońcu.

Najczęściej występujące (odpowiadające oparzeniu I stopnia) pojawiają się zazwyczaj kilka godzin po ekspozycji skóry na światło słoneczne. Po upływie 12-24 godzin mogą się nasilić, a ustępują po 3 dniach [1]. Na poparzenie najbardziej narażone są ramiona, policzki i dekolt. Zazwyczaj pierwszym symptomem jest rumień. Pacjenci skarżą się, że oparzona skóra piecze, jest gorąca i bolesna w dotyku, a w końcowym etapie można zaobserwować łuszczenie naskórka.

Przy oparzeniu II stopnia pojawiają się pęcherze, które są wypełnione płynem surowiczym. Widoczny jest również obrzęk i zaczerwienienie skóry. Dodatkowo pacjenci mogą zgłaszać ogólne złe samopoczucie.

Oparzenie III stopnia charakteryzuje się uszkodzeniem naskórka, tkanki podskórnej oraz skóry właściwej. Charakterystyczny jest brak czucia i co za tym idzie bólu oraz bladość skóry. W tym wypadku konieczne jest skierowanie pacjenta do lekarza [7].

Jakie pytania może zadać farmaceuta podczas rozmowy z pacjentem?

• Jak długo pacjent był narażony na ekspozycję światła słonecznego?
• Czy pacjent stosował krem z filtrem UV (jeśli tak to, z jakim SPF i czy powtarzał aplikację)?
• Czy oparzenie jest bolesne, czy są widoczne pęcherze?
• Czy oprócz oparzenia pacjent zgłasza inne objawy np. złe samopoczucie, dreszcze, stan podgorączkowy? (jeśli występuje gorączka, silne bóle głowy, nudności, wymioty, ogólny niepokój, można podejrzewać udar cieplny, który wymaga specjalistycznej pomocy ratunkowej).
• Czy pacjent przyjmuje leki na stałe, czy przechodził w ostatnim czasie antybiotykoterapię, czy zażywał leki z grupy NLPZ?

W jaki sposób można pomóc pacjentowi?

W zależności od stopnia oparzenia słonecznego farmaceuta lub technik farmaceutyczny po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem może zalecić odpowiednie postępowanie. Przede wszystkim warto przestrzec pacjenta, aby poparzona skóra nie była ponownie wystawiana na promieniowanie słoneczne. W przypadku oparzeń II i III stopnia konieczna jest wizyta u lekarza, ponieważ istnieje ryzyko martwicy tkanek. Gdy występuje oparzenie I stopnia można użyć chłodnego kompresu. Nie mniej ważne jest nawodnienie organizmu dlatego, warto przypomnieć pacjentowi o doustnym przyjmowaniu płynów (najlepiej wody). Przy łagodnych oparzeniach doskonale sprawdzą się preparaty z zawartością dekspantenolu [8], alantoiny [9], aloesu, witaminy E. Odpowiednia będzie również woda termalna.

Oparzenia słoneczne są bardzo popularną dolegliwością w sezonie letnim dlatego w aptece często, można spotkać osoby, które szukają sposobów na złagodzenie nieprzyjemnych objawów. Przeprowadzenie wywiadu, dobór odpowiedniego środka oraz edukacja są bardzo ważnym elementem opieki farmaceutycznej dzięki, któremu można pomóc pacjentowi.

Bibliografia

1) Wojas−Pelca A, Jaworek A.K, Rajzerf L. „Choroby skóry związane z działaniem promieniowania słonecznego – przegląd wybranych zagadnień” w Family Medicine & Primary Care Review /2007/

2)  Woldan-Tambor A., Zawilska J.B. „Atopowe zapalenie skóry (AZS) – problem XXI wieku” w Farmacja Polska/2009/11-2009

3) Woźniak M.,  Zegarska, B.,  Urtnowska-Joppek K., Kaczmarek-Skamira E. (2015). „Fizjologiczne zmiany dermatologiczne w ciąży.”, Dostęp: 21.04.2024 r.: https://www.researchgate.net/publication/324546008_Fizjologiczne_zmiany_dermatologiczne_w_ciazy

4) Imko-Walczuk B, Ankudowicz A, Jaśkiewicz J, Lizakowski S, Dębska-Ślizień A, Rutkowski B „Nowotwory skóry u chorych po przeszczepieniu narządów” w Przegląd Dermatologiczny /2011/, Dostęp: 21.04.2024 r.: https://www.termedia.pl/Nowotwory-skory-u-chorych-po-przeszczepieniu-narzadow,56,16474,1,0.html

5) Simman R, Raynolds D ”Skin Hypersensitivity to Sun Light Due to Doxycycline Ingestion Causing Hand Partial-Thickness Burn” w Journal of the American College of Clinical Wound Specialists /2013/, Dostęp: 21.04.2024 r.: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3921241/

6) Ketonal: charakterystyka produktu leczniczego, Dostęp: 21.04.2024 r.: http://chpl.com.pl/data_files/2011-12-13_Ketonal_r-r_ChPL.pdf

7) Polańska A. ”Oparzenia skóry” Medycyna praktyczna, Dostęp: 21.04.2024 r.: https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/171058,oparzenia-skory

8)  “Dekspantenol (opis profesjonalny)”, Dostęp: 21.04.2024 r.: https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=210

9) “Alantoina (opis profesjonalny)”, Dostęp: 21.04.2024 r.: https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=48

10)  Kisiel K. ”Które leki uwrażliwiają na promieniowanie UV? Jakie reakcje i jakie objawy mogą wywoływać? Jaki rodzaj promieniowania jest za to odpowiedzialny? Czy reakcje te występują też w pochmurne dni?”, Medycyna praktyczna, Dostęp: 08.05.2024 r.: https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.7.6.26

11) Lis A, Wyszomierska K, Znajdek K, Szeleszczuka Ł, Zielińska-Pisklak M. “Zjawisko fotonadwrażliwości – istotne działanie niepożądane powszechnie stosowanych leków”, Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Dostęp: 08.05.2024 r.: https://www.researchgate.net/publication/363082058_ZJAWISKO_FOTONADWRAZLIWOSCI_-_ISTOTNE_DZIALANIE_NIEPOZADANE_POWSZECHNIE_STOSOWANYCH_LEKOW